• Της Αναστασίας Πάπαρη

  Δρ Αρχιτέκτων – Πολεοδόμος

Dipl., MSc, M. Phil., PhD

• Οι δεσμευτικά συμφωνημένες χρήσεις

• Η πρόκληση της δωρεάς των Συλλογών Βαρλάμη

• Η ανάγκη αξιοποίησης της διεθνούς γνώσης και εμπειρίας για την χωροθέτηση χρήσεων Πολιτισμού

• Η επιβαλλόμενη συμμόρφωση με την εθνική και την ευρωπαϊκή νομοθεσία περί διαγωνισμών έργων δημοσίου ενδιαφέροντος

• Η ανάγκη διαβούλευσης με την τοπική κοινωνία και αξιοποίησης της διαδικτυακής έρευνας

Η Σύμβαση με την ΕΤΑΔ και η ασυμβατότητα των χρήσεων

Διαβάζω στον τοπικό Τύπο την πρόταση για στέγαση στο κτήριο του πρώην Δικαστικού Μεγάρου Βέροιας, μετά από τις εργασίες αποκατάστασης, των δύο Συλλογών του συντοπίτη μας εικαστικού και αρχιτέκτονα, αείμνηστου Ευθύμιου Βαρλάμη, και συγκεκριμένα μιας συλλογής για τον Μεγάλο Αλέξανδρο και μιας δεύτερης για τον Απόστολο Παύλο.

Παρ’ όλα αυτά και σύμφωνα με τη «Σύμβαση Παραχώρησης μετ’ Ανταλλάγματος του Δικαστικού Μεγάρου Βέροιας», με Αριθμ. Πρωτ. 19295/10-04-2023, που υπογράφηκε μεταξύ του Δήμου Βέροιας και της ‘Εταιρείας Ακινήτων Δημοσίου Ανώνυμη Εταιρεία’ (ΕΤΑΔ), άρθρο 2, 2.1, «Τα μέρη συμφωνούν ότι το Ακίνητο παραχωρείται στον Παραχωρησιούχο (ενν. το Δήμο Βέροιας) με σκοπό την αποκατάσταση, συντήρηση, ανάδειξη και επανάχρηση του ακινήτου με χρήσεις πολιτιστικού, μουσειακού και διοικητικού χαρακτήρα και πιο συγκεκριμένα την εγκατάσταση εντός αυτού: α) Ολοκληρωμένου Κέντρου Τουριστικής Πληροφόρησης, β) Μουσείου Εκπαίδευσης – Χρίστος Τσολάκης και γ) Αρχείου Παραδοσιακής Αρχιτεκτονικής Ν. Μουτσόπουλου».

Θεωρώ, πως οι δεσμεύσεις αυτές, που φέρουν την υπογραφή της ΕΤΑΔ και του Δημάρχου Βέροιας, δεν ανατρέπονται, εκτός αν αλλάξει η Σύμβαση, πράγμα αρκετά δύσκολο. Δεν είναι βέβαιον, πως με την νέα ιδέα στέγασης των Συλλογών Βαρλάμη θα ήταν δυνατή η εξ αρχής παραχώρηση του κτηρίου στον Δήμο.

Από την άλλη πλευρά, υπάρχει ασυμβατότητα των ήδη συμφωνημένων χρήσεων με το εμβληματικό κτήριο – μνημείο των πρώην Δικαστηρίων. Οι χρήσεις της Συμφωνίας ΕΤΑΔ δεν παρουσιάζουν ιδιαίτερη συνάφεια μεταξύ τους, καθώς δεν μπορούν να μοιράζονται από κοινού κάποιους χώρους. Καθεμιά χρήση απαιτεί δικά της γραφεία, εκθεσιακούς, αποθηκευτικούς και άλλους βοηθητικούς χώρους, ώστε η συνύπαρξή τους να είναι παραθετική και όχι συνθετική. Επίσης, οι συνολικά  απαιτούμενοι χώροι στάθμευσης αθροιζόμενοι είναι πολύ μεγάλοι και απλά δεν μπορούν να βρεθούν.

Υπάρχει ακόμη το υπαρξιακό ερώτημα εάν οι χρήσεις αυτές αντιστοιχούνται με τρόπο μονοσήμαντο στο συγκεκριμένο κτήριο,  δηλαδή αν η θέση, η τυπολογία και η μορφολογία του κτηρίου – μνημείου προσφέρονται γι’ αυτές και μόνο γι’ αυτές τις χρήσεις. Όπως αναφέρω παρακάτω, οι συγκεκριμένες χρήσεις μπορούν να φιλοξενηθούν – μερικές ήδη φιλοξενούνται - και σε άλλες θέσεις, όπως και η δωρεά των Συλλογών Βαρλάμη. 

Η ασάφεια του κτηριολογικού προγράμματος

Σύμφωνα με καλά πληροφορημένες πηγές, ο Δήμος Βέροιας έχει αναθέσει σε αρχιτεκτονικό γραφείο της Θεσσαλονίκης με τη διαδικασία της απευθείας ανάθεσης χωρίς διαγωνισμό, την εκπόνηση της αρχιτεκτονικής μελέτης αποκατάστασης και επανάχρησης του εμβληματικού κτηρίου του Πρώην Δικαστικού Μεγάρου, χωρίς όμως σαφές κτηριολογικό πρόγραμμα. Αυτό είναι ένα μείζον θέμα, διότι η Σύμβαση με την ΕΤΑΔ είχε προηγηθεί και οι όροι για το είδος των χρήσεων ήταν σαφείς: Κέντρο Τουριστικής Πληροφόρησης, Μουσείο Εκπαίδευσης και Αρχείο Μουτσόπουλου. Κατά τεκμήριο, ένα ασαφές κτηριολογικό πρόγραμμα δεν οδηγεί σε επιτυχημένες λύσεις.

Το πρόβλημα της αοριστίας των χρήσεων εντός του Πρώην Δικαστικού Μεγάρου επιτείνεται από το γεγονός, πως ο Δήμος δηλώνει αδυναμία να ασχοληθεί – προς το παρόν τουλάχιστον- με τον ανασχεδιασμό της Πλατείας Ωρολογίου εμπρός του, καθώς κτήριο και πλατεία είναι λειτουργικά αλληλένδετα. Το κτηριολογικό πρόγραμμα των πρώην Δικαστηρίων, όπως και ο μελλοντικός χαρακτήρας της πλατείας, συνδεδεμένα μεταξύ τους, είναι προϋποθέσεις ‘εκ των ων ουκ άνευ’ για την διασφάλιση της επιτυχούς επανάχρησής τους.

Η Διαδικτυακή Έρευνα Κοινού

Πριν από την εμφάνιση της δωρεάς των Συλλογών Βαρλάμη, διεξήγαγα μια Διαδικτυακή Έρευνα Κοινού μέσω της Πλατφόρμας Google, γενικά για τις προοπτικές του Ιστορικού Κέντρου Βέροιας και σας μεταφέρω τα ευρήματα, που αναφέρονται στο Πρώην Δικαστικό Μέγαρο και στην Πλατεία Ωρολογίου.

Στο ερώτημα ‘Ποιές κατά τη γνώμη σας θα πρέπει να είναι οι νέες χρήσεις των Πρώην Δικαστηρίων’, η απάντηση ήταν ‘Πολυχώρος Πολιτισμού’ (56,1%), ‘Μουσείο Πόλης Βέροιας’ (48,8%), ‘Πολυχώρος Κοινωνικών και Δημιουργικών Δράσεων’ (39%), ‘Δημοτική Πινακοθήκη’ (36,6%), ‘Μουσείο Εκπαίδευσης’ (24,4%) και ‘Κέντρο Πληροφόρησης Τουριστών’ (19,5%). Το ερωτηματολόγιο ήταν ανοικτό, δηλαδή οι συμμετέχοντες μπορούσαν να προβούν σε περισσότερες από μια επιλογές. Οι πολίτες, που συμμετείχαν στη διαδικτυακή έρευνα επέλεξαν ως πρώτη επιλογή το ‘Πολυχώρος Πολιτισμού’,  επιλογή με την οποία συμφωνώ και προσωπικά.

Για την Πλατεία Ωρολογίου οι απαντήσεις ήταν ανοικτές και κατά σειρά προτίμησης:‘περισσότερο πράσινο και νερό’ (90,2%), ‘ενοποίηση με την έκταση πίσω από τα πρώην Δικαστήρια’ (73,2%), ΄περισσότεροι θάμνοι, λουλούδια και καθιστικά’ (53,7%), ‘συμβατότητα με τις νέες χρήσεις του κτηρίου των πρώην Δικαστηρίων’ (48,8%), ‘καλλίτερη ρύθμιση της κυκλοφορίας’ (46,3%), ‘εγκατάσταση InfoKIOSK’ (39%). 

Το πρώην Δικαστικό Μέγαρο  και η Πλατεία Ωρολογίου, ένα αρθρωμένο σύνολο συλλογικής μνήμης και αστικής ταυτότητας

Το κτήριο διήλθε τις φάσεις του Διοικητηρίου επί Οθωμανοκρατίας για να μετατραπεί και να μακροημερεύσει ως έδρα του Ειρηνοδικείου και του Πρωτοδικείου αρχικά και κατόπιν μόνο του Πρωτοδικείου Ημαθίας. Στην Πλατεία Ωρολογίου εμπρός από το κτήριο υπογράφηκε η συνθήκη παράδοσης της πόλης στον Ελληνικό Στρατό στις 16 Οκτωβρίου 1912. Με την απομάκρυνση των Δικαστηρίων και τον αποτυχημένο σχεδιασμό της πλατείας, η περιοχή έχασε την αίγλη και την ζωντάνια της. Η παραχώρηση στον Δήμο από την ΕΤΑΔ του κτηρίου αναπτερώνει τις ελπίδες της τοπικής κοινωνίας για αναγέννηση της ευρύτερης αστικής περιοχής, κατά τρόπο, που να διατηρείται και να προάγεται η συλλογική μνήμη  και το αίσθημα του ‘ανήκειν’ στην πόλη (αστική και χωρική ταυτότητα).  

Οι Συλλογές Βαρλάμη

Σε ό,τι αφορά στις Συλλογές Βαρλάμη, των οποίων η αξία είναι αδιαμφισβήτητη, τόσο ως θεματικές, όσο και ως εικαστικά δημιουργήματα, φρονώ, πως ο αριθμός των εκθεμάτων και το μέγεθός τους είναι τέτοιο, που θα καταλάβουν όλες τις αίθουσες του κτηρίου και πάλι είναι αβέβαιο αν θα χωρέσουν. Μια μόνιμη στέγαση  - τουλάχιστον εικοσιπενταετίας, όσο και η διάρκεια της Σύμβασης με την ΕΤΑΔ-, θα έχει μόνιμες επιπτώσεις στη ζωή και την ανάπτυξη της πόλης και γι’ αυτό η προσφορά αυτή θα πρέπει να ζυγισθεί επιμελώς από τον Δήμο και την τοπική κοινωνία.

Η Πρόταση

Προτείνω ο Δήμος να επεξεργασθεί μια εναλλακτική λύση για τη μόνιμη στέγαση των Συλλογών Βαρλάμη, ίσως σε ένα από τα αρκετά σχολάζοντα βιομηχανικά κτήρια στις παρυφές και εκτός πόλης. Εκεί ο όγκος και το μέγεθος των πινάκων αυτών των συλλογών θα μπορούσε να βρει καταλληλότερο χώρο και κλίμακα, αποσυμφορώντας ταυτόχρονα το Ιστορικό Κέντρο από μια επιπλέον κυκλοφοριακή επιβάρυνση, κυρίως ΙΧ οχημάτων επισκεπτών.

Αυτή η ιδέα συμπλέει και με τις  τάσεις, που έχουν αναπτυχθεί κατά τις τελευταίες πολλές δεκαετίες στις πόλεις του Δυτικού κόσμου, όπουχώροι σύγχρονης τέχνης αποκεντρώνονται συστηματικά στις παρυφές των πόλεων, π.χ., TateModernΛονδίνου (Southbank), εγκαταστάσεις Momusστην Α’ Προβλήτα Θεσσαλονίκης (ΟΛΘ), Μουσείο Μπενάκη στην οδό Πειραιώς (Αθήνα) κ. ά. Άλλωστε, το ίδιο το Μουσείο Βαρλάμη στην Αυστρία είναι εκτός πόλης. Εντός των ιστορικών κέντρων χωροθετούνται πλέον ‘soft’ ή ήπιες χρήσεις πολιτισμού, που δεν επιβαρύνουν την λειτουργία της πόλης, ενώ συμβάλλουν στην ενίσχυση της κοινωνικής και πολιτισμικής συνοχής των κατοίκων και την επαναφορά της κατοίκησης στα ιστορικά κέντρα.

Επανερχόμενη στο ζήτημα της επανάχρησης του Πρώην Δικαστικού Μεγάρου, έχω καταθέσει πρόσφατα και προφορικά την άποψη προς τον Δήμο, πως το Πρώην Δικαστικό Μέγαρο και η Πλατεία Ωρολογίου θα πρέπει να αντιμετωπισθούν ως ΕΝΙΑΙΟ ΣΥΝΟΛΟ, και επομένως ο σχεδιασμός τους να είναι συνολικός, ταυτόχρονος  και αλληλο-τροφοδοτούμενος, λειτουργικά και νοηματικά. Απαιτείται άμεσα, κυρίως λόγω της τριετούς προθεσμίας για την επανάχρηση του κτηρίου από τη Σύμβαση Παραχώρησης, η προκήρυξη ενός Πανελλήνιου Διαγωνισμού Αρχιτεκτονικής και Αστικού Σχεδιασμού με τις Προδιαγραφές της UIA(Unité InternationaledesArchitects), όπως προτείνει και ο Σύλλογος Αρχιτεκτόνων Διπλωματούχων Ανωτάτων Σχολών – Πανελλήνια Ένωση Αρχιτεκτόνων (ΣΑΔΑΣ-ΠΕΑ), ώστε να διασφαλισθεί το καλλίτερο δυνατόν αποτέλεσμα. Σ’ αυτή την προσέγγιση, ενθαρρύνεται να συμμετάσχει και το τοπικό επιστημονικό δυναμικό, τόσο παραγκωνισμένο από την τοπική αυτοδιοίκηση τα τελευταία πολλά χρόνια.

Η πρόταση του κοινού μέσω της διαδικτυακής έρευνας για ‘Πολυχώρο Πολιτισμού’ θα πρέπει να αποτελέσει την αφετηρία ενός διαλόγου με τους λοιπούς τοπικούς φορείς και την Κοινωνία των Πολιτών. Πιο συγκεκριμένα, προτείνεται το κτήριο να στεγάσει στον όροφο το άστεγο σήμερα Μουσείο Πόλης Βέροιας (οι περισσότερες πρωτεύουσες νομών διαθέτουν), καθώς και μικρή Δημοτική Πινακοθήκη με επιλεγμένα και ενδεικτικά έργα τοπικών εικαστικών δημιουργών. Εδώ θα μπορούσαν να εκτίθενται κάποιοι πίνακες των Συλλογών Βαρλάμη, αντιπροσωπευτικοί της δουλειάς του και της δουλειάς των φοιτητών του. Το ανώγειο να διατεθεί για Περιοδικές Εκθέσεις με Εργαστήριο και το Κέντρο Τουριστικής Πληροφόρησης.

Κατ’ αυτό τον τρόπο, η κίνηση στο κτήριο θα είναι διαρκής και πυκνή, ζωντανεύοντάς το, όπως και την πλατεία. Οι περιοδικές εκθέσεις θα ανοίξουν την πόλη στον εθνικό και τον διεθνή διάλογο περί τα εικαστικά, γεγονός, που εκτιμάται, πως θα την εντάξει  στον διεθνή χάρτη των πόλεων με διεθνή πολιτιστική παρουσία. Το τελευταίο θα μπορούσαν να το επιτύχουν και οι Συλλογές Βαρλάμη, όμως οι περιοδικές εκθέσεις με τις εναλλαγές τους θα κρατούν πάντοτε το ενδιαφέρον σε εγρήγορση, τόσο των δημοτών, όσο και των επισκεπτών – λάτρεων των τεχνών.

Το Μουσείο Εκπαίδευσης – Χρίστος Τσολάκης, τη δημιουργία του οποίου παρακολούθησα από κοντά λόγω της ανάθεσης οργάνωσής του από την Διεύθυνση Πρωτοβάθμιας Εκπαίδευσης Ημαθίας στον αδελφό μου Δημήτρη Πάπαρη, εκπαιδευτικό, θεωρώ, πως θα πρέπει να επαναλειτουργήσει στην ίδια θέση (πρώην στρατόπεδο Αγ. Βαρβάρας), όπου υπάρχουν όλες οι προϋποθέσεις ανάπτυξής του. Ένας προφανής λόγος γι’ αυτό είναι και η ικανοποίηση της ανάγκης ύπαρξης μεγάλου χώρου στάθμευσης λεωφορείων.

Το Αρχείο Μουτσόπουλου να επανέλθει αναδιοργανωμένο στο Ινστιτούτο Βαλκανικής Παραδοσιακής Αρχιτεκτονικής στην έδρα του (κτήριο Μπέκα, πρώην Εβραϊκή συνοικία), με ταυτόχρονη επαναλειτουργία του Ινστιτούτου, το οποίο έχει να λειτουργήσει από τη σύστασή του το 2000.

Ο στόχος είναι, μαζί με την αποκατάσταση και ανάδειξη της συλλογικής μνήμης και ταυτότητας  του κτηρίου και της πλατείας Ωρολογίου, να κερδηθεί και το στοίχημα της αύξησης των ροών των πεζών προς την πλατεία, με ταυτόχρονο περιορισμό των οχημάτων και των αναγκών για χώρους στάθμευσης,δηλαδή η συμβολή στην Αναζωογόνηση του Ιστορικού Κέντρου της πόλης. Αυτός θα πρέπει να είναι ο μεγάλος στόχος του Δ. Βέροιας για το επόμενο διάστημα και σ’ αυτό θα πρέπει να συμβάλουν αποφάσεις για περισσότερο ή λιγότερο σημειακές παρεμβάσεις.

Η φιλοξενία επομένως, των δύο Συλλογών Βαρλάμη με την κατά τα άλλα πολύ αξιέπαινη δωρεά της οικογένειας προς τον Δ. Βέροιας, θα πρέπει να απασχολήσει σχολαστικά τον Δήμο και την τοπική κοινωνία, αποδεικνύοντας πως έστω αυτή τη φορά, η τοπική δημοκρατία λειτουργεί, η γνώμη των δημοτών μετράει και η διεθνής γνώση και εμπειρία αξιοποιούνται.  Το παρόν άρθρο καλύπτει μέρος μιας Έρευνας – Μελέτης Σκοπιμότητας, η οποία θα έπρεπε ήδη να έχει δρομολογηθεί για να απαντηθεί το ερώτημα της χωροθέτησης στο κτήριο των βέλτιστων δυνατών χρήσεων, πριν από την  υπογραφή της Σύμβασης με την ΕΤΑΔ. Αποτυχία θα χαρακτήριζα την αλλαγή της Σύμβασης με σκοπό την μόνιμη στέγαση στο κτήριο των Συλλογών Βαρλάμη.

Με το δεδομένο της προετοιμασίας της πόλης για την υποβολή φακέλου υποψηφιότητας και την διεκδίκηση του χρίσματος της Πολιτιστικής Πρωτεύουσας της Ευρώπης, προτείνεται ο Δήμος Βέροιας να είναι σε μεγαλύτερη εγρήγορση και να αξιοποιεί περισσότερο την έρευνα προ των μελετών, ώστε να αποφεύγονται λάθη, που δυσχεραίνουν την πολιτισμική /πολιτιστική και κατ’ επέκταση την ολόπλευρη  ανάπτυξη του Δήμου μας.

Για το ζήτημα της Πολιτιστικής Πρωτεύουσας της Ευρώπης, ως  εμπειρογνώμων με απόφαση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, επιφυλάσσομαι να επανέλθω.

ΥΓ.: Με πρωτοβουλία μου το θέμα θα συζητηθεί στο Δημοτικό Συμβούλιο. Απαιτούνται 25 υπογραφές. Οι αναγνώστες μπορούν να στείλουν την θετική τους ψήφο με ονοματεπώνυμο και στοιχεία επικοινωνίας  (τηλ., e-mail, υπογραφή) στο Email: Αυτή η διεύθυνση ηλεκτρονικού ταχυδρομείου προστατεύεται από τους αυτοματισμούς αποστολέων ανεπιθύμητων μηνυμάτων. Χρειάζεται να ενεργοποιήσετε τη JavaScript για να μπορέσετε να τη δείτε.αναγράφοντας τη φράση ΠΡΩΗΝ ΔΙΚΑΣΤΙΚΟ ΜΕΓΑΡΟ: ΝΑΙ ΣΤΟΝ ΠΟΛΥΧΩΡΟ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ ΚΑΙ ΣΤΟΝ ΑΝΑΣΧΕΔΙΑΣΜΟ ΤΗΣ ΠΛΑΤΕΙΑΣ ΩΡΟΛΟΓΙΟΥ.