ΕΠΙΚΕΝΤΡΟ ΤΩΝ ΕΚΔΗΛΩΣΕΩΝ Η ΝΑΟΥΣΑ ΚΑΙ Η ΜΕΛΙΚΗ – Η ΑΠΟΚΡΙΑ ΣΤΗ ΒΕΡΟΙΑ «ΧΘΕΣ ΚΑΙ ΣΗΜΕΡΑ» - Η ΑΡΧΗ ΜΕ ΤΟ ΤΣΙΚΝΙΣΜΑ ΤΗΣ ΠΕΜΠΤΗΣ
Από την Πέμπτη ξεκινούν οι αποκριάτικες μέρες οι οποίες, καιρού επιτρέποντος, οι πολίτες βγαίνουν από τα σπίτια τους για να γιορτάσουν με τσιμπούσια, κέφι και χορούς, σε μια άκρως διασκεδαστική ατμόσφαιρα και ενίοτε χιουμοριστική.
Απόκριες ονομάζονται οι τρεις εβδομάδες πριν από την Καθαρά Δευτέρα οπότε και αρχίζει η Μεγάλη Σαρακοστή. Ταυτίζονται με την περίοδο του Τριωδίου, μια κινητή περίοδο στην Ορθόδοξη Χριστιανική παράδοση από την Κυριακή του Τελώνου και του Φαρισαίου μέχρι την Κυριακή της Τυροφάγου ή Τυρινής.
Η πρώτη εβδομάδα των Αποκριών που τελειώνει την Κυριακή του Ασώτου, λέγεται και Προφωνή, επειδή παλιά προφωνούσαν, δηλαδή διαλαλούσαν ότι άρχιζαν οι Απόκριες.
Η δεύτερη εβδομάδα λέγεται Κρεατινή ή της Κρεοφάγου, επειδή έτρωγαν κρέας και δεν νήστευαν ούτε την Τετάρτη ή την Παρασκευή. Η εβδομάδα αυτή γιορτάζεται με γλέντια και φαγοπότια χωρίς κανένα θρησκευτικό περιορισμό. Η Κυριακή της εβδομάδας αυτής, η Κυριακή της Απόκρεω -και συνεκδοχικά ολόκληρη η περίοδος από την είσοδο του Τριωδίου μέχρι την Καθαρά Δευτέρα- ονομάστηκε έτσι, επειδή συνηθίζεται να μην τρώνε κρέας οι Χριστιανοί, δηλαδή «να απέχουν από το κρέας».
Η τρίτη εβδομάδα λέγεται Τυρινή ή της Τυροφάγου, επειδή έτρωγαν γαλακτοκομικά προϊόντα σαν ενδιάμεση κατάσταση μεταξύ κρεοφαγίας και νηστείας, για να προετοιμαστούν σιγά – σιγά για τη νηστεία της Σαρακοστής.
Απόκριες στην Ημαθία
Τις ημέρες αυτές γίνεται το έθιμο του γλεντιού, της ψυχαγωγίας και του «μασκαρέματος», της μεταμφίεσης, που έχει παραμείνει και από τις αρχαιότερες «Διονυσιακές εορτές» των Ελλήνων, όπου οι άνθρωποι μεταμφιέζονταν, χόρευαν, τραγουδούσαν πίνοντας κρασί και το κέφι έφτανε στο κατακόρυφο προς τιμή του Διόνυσου.
Παλιότερα το καρναβάλι γινόταν παντού στην Ελλάδα με μασκαράτες ομαδικές, χορούς, γλέντια, σάτιρα και διάφορα ιδιαίτερα έθιμα σε κάθε μέρος.
Στην Ημαθία επίκεντρο των αποκριάτικων εκδηλώσεων είναι της Νάουσας που είναι και το πιο ξακουστό με τους «Γενίτσαρους και τις Μπούλες» και της Μελίκης για την αναβίωση παραδοσιακών εθίμων και την παρέλαση αρμάτων.
Ανάλογες εκδηλώσεις διοργανώθηκαν και κατά το παρελθόν και σε άλλα σημεία της Ημαθίας, όπως στη Βέροια, την Αλεξάνδρεια και το Μακροχώρι, αλλά δεν «στέριωσαν», γιατί όπως λένε και οι καρναβαλάδες, «πρέπει να το έχεις μέσα σου» για να διαδοθεί από γενιά σε γενιά.
Έτσι από την Πέμπτη, την Τσικνοπέμπτη δηλαδή, σε αμέτρητα σημεία του Νομού μας, θα αντικρίσετε παρέες να διασκεδάζουν είτε με υπαίθριες ψησταριές σε πεζοδρόμια και ακάλυπτους χώρους, είτε τα βράδια σε διάφορα καταστήματα εστίασης τα οποία προσφέρουν και ζωντανή μουσική. Είναι μια μέρα ευθυμίας για όλους!!!!
Η βεροιώτικη αποκριά μεταπολεμικά
Τα παλαιά χρόνια στη Βέροια γινόταν αξιόλογες, αυθόρμητες κυρίως, αποκριάτικες εκδηλώσεις, οι οποίες σταμάτησαν, σύμφωνα με αφηγήσεις και καταγραφές, εξαιτίας μια δολοφονίας από μασκαρεμένους δράστες.
Σας παραθέτουμε απόσπασμα από την έκδοση του 2014 της Εταιρείας Μελετών Ιστορίας και Πολιτισμού Ν. Ημαθίας, «Όψεις και Πτυχές της Βεροιώτικης Αποκριάς από τα οθωμανικά χρόνια ως τα τέλη του 20ου αιώνα», εμπλουτισμένο με νεώτερα στοιχεία, σ΄ ένα ταξίδι στο μακρινό παρελθόν.
«Στα μεταπολεμικά χρόνια η Βέροια συνέχιζε να γιορτάζει την αποκριά. Πλέον, το επίκεντρο μεταφέρθηκε στα καφενεία και στα κέντρα της πόλης, όπου κομπανίες πλανόδιων μουσικών έστηναν γλέντια, στα οποία συμμετείχαν οι θαμώνες τους. Μεταξύ αυτών αναφέρονται ο «Πράσινος Κήπος», στην οδό Ανοίξεως, το «Σκρετ», στην οδό 16ης Οκτωβρίου, το «Διεθνές», στη συμβολή των οδών Μητροπόλεως και Μάρκου Μπότσαρη, τα «Ηλύσια» στην οδό Κεντρικής κ.α.
Από το έτος 1945 δύο αδέλφια ξεκίνησαν να δίνουν άλλο χρώμα στη βεροιώτικη αποκριά. Πρόκειται για τους αδελφούς Δροσινούς, οι οποίοι γύριζαν στην πόλη με τη συνοδεία ζουρνάδων και νταουλιών και προσέφεραν στο κοινό, θέαμα και διασκέδαση. Το έθιμο ξεκίνησε όταν ο ένας εκ των δύο αδελφών, ο Λευτέρης, επισκέφθηκε το σπίτι του αδελφού του Δημήτρη με τη συνοδεία παραδοσιακών οργάνων και από εκεί ξεκίνησε ένα παραδοσιακό πανηγύρι. Από τότε, το έθιμο εξελίχθηκε και διατηρήθηκε μέχρι το έτος 1993.
Σύμφωνα με τις διάφορες μαρτυρίες το πανηγύρι ξεκινούσε με την επίσκεψη των Δροσινών στο πατρικό τους σπίτι για να πάρουν την ευχή του γερό-Μιχάλη και της μπάμπως της Λένγκως. Στη συνέχεια ακολουθούσαν επισκέψεις σε σπίτια γνωστών και φίλων σε καθένα από τα οποία στήνονταν γλέντια και οι παρόντες είχαν την ευκαιρία να πιούν κρασί και να διασκεδάσουν με χορό και τραγούδι. Μεταξύ των διαφόρων σπιτιών, οι Δροσινοί επισκέπτονταν το σπίτι του πρώην δήμαρχου Αναστάσιου Καρατζόγλου, της κυρά-Κατίνας Σερεμέτα, της δασκάλας, σε ένδειξη τιμής, αλλά και του γνωστού λαογράφου Στέλιου Σβαρνόπουλου. Το δρομολόγιο της αποκριάτικης παρέας ήταν απρόβλεπτο, περιδιάβαινε όλους τους δρόμους της πόλης και σε διάφορα σημεία στεκόταν και στήνονταν ο χορός. Μπροστά οι Δροσινοί και από πίσω το τακίμι, όπως αποκαλούνταν η ορχήστρα με τα παραδοσιακά όργανα, συνήθως ζουρνάδες και νταούλια, χωρίς να λείπουν και οι παραλλαγές. Μεταξύ των τραγουδιών που ακούγονταν ήταν οι «τρεις τζαντιρμάδες», αλλά και τα παραδοσιακά τραγούδια που εξέφραζαν την αιώνια επιθυμία του έθνους για τον επαναπατρισμό των πάλαι ποτέ χαμένων εδαφών, όπως π.χ. «τα ευζωνάκια» κ.α. Τέλος, όσον αφορά το χορό, οι Δροσινοί παρουσιάζονται ως δεξιοτέχνες του. Η δεξιοτεχνία αυτή οφείλεται στις φιγούρες του Λευτέρη, ο οποίος έσερνε το χορό και στα κρατήματα του Μήτσου, ο οποίος τον ακολουθούσε. Μεταξύ των διαφόρων χορών που παρουσίαζαν ήταν ο νιζάμικος, οι συρτοί, ο μουσταμπέικος κ.α. Η αποκριάτικη παρέα κατέληγε στα καφενεία της πόλης, όπου συνεχιζόταν το γλέντι. Εκτός όμως από το παραδοσιακό γλέντι, το οποίο στηνόταν στα καφενεία της πόλης, στα σπίτια οι Βεροιώτες συνέχιζαν να γιορτάζουν οικογενειακά την αποκριά.
Από τα τέλη της δεκαετίας του 1950, η βεροιώτικη αποκριά άρχισε να παρουσιάζει σημάδια αστικοποίησης. Το έτος 1958, όπως μαρτυρείται στον Τύπο της εποχής, οι απόκριες γιορτάστηκαν, εκτός των άλλων, με παρέλαση αρμάτων επάνω στα οποία επέβαιναν μεταμφιεσμένοι.
Η αρχή της δεκαετίας του 1960 επεφύλασσε μια αρνητική εξέλιξη στις γιορτές του καρναβαλιού στη Βέροια. Ένα στυγερό έγκλημα κατά της εβραϊκής οικογένειας Αζαριά συσχετίστηκε με αυτές και το γεγονός αυτό αποτέλεσε ανασταλτικό παράγοντα της ανάπτυξης των σχετικών γιορτών στην πόλη. Το γεγονός χαράχτηκε στη μνήμη των κατοίκων της πόλης, πολλοί από τους οποίους το θυμούνται και το αναφέρουν μέχρι τις μέρες μας.
Παρακάτω παρουσιάζεται η είδηση του εγκλήματος όπως την κατέγραψε η τοπική εφημερίδα «Θαρραλέος» στις 20-02-1961:
Αποτρόπαιον έγκλημα συνετάρραξεν σήμερον την πρωίαν την πόλιν μας. Το φιλησυχώτατον ζεύγος της πόλεώς μας του Ιακώβ Αζαριά κατεσφάγη χθες την εσπέραν εντός της παρά την Δημ. Αγοράν κειμένης οικίας του. Οι δολοφόνοι αφού εξετέλεσαν το αδεχθές έργον των και διέρρηξαν το χρηματοκιβώτιον, περιέλουσαν τα δύο πτώματα με πετρέλαιον και έθεσαν πυρ με σκοπόν να το συγκαλύψουν.
Η Αστυνομία ενεργεί διά την αποκάλυψιν των ληστών».
Παράλληλα στη Βέροια αναβίωναν και κάποια έθιμα, όπως το «γαϊτανάκι», της «χάσκας» και των «καπεταναραίων» από βεροιωτάδες και βλαχόφωνους κατοίκους της πόλης, ενώ το φαγητό των ημερών ήταν το ψητό αρνάκι, οι σαρμάδες, τα λουκάνικα και για γλυκό το κανταϊφ.
Η αποκριά στη Βέροια σήμερα
Με την πρόοδο των ετών, τα αδέλφια Δροσινού συνέχισαν το έθιμο τους όσο ήταν εν ζωή, αλλά και σε καλή φυσική κατάσταση και οι δύο. Μέχρι και τις αρχές της δεκαετίας του ΄90. Οι όποιες άλλες αποκριάτικες και καρναβαλικές εκδηλώσεις σταμάτησαν έως ότου αυτήν την περίοδο η ΔΕΤΟΠΟΚΑ του Δήμου Βέροιας ανέλαβε την διοργάνωση καρναβαλικών εκδηλώσεων με παρέλαση αρμάτων και κάποιων πεζοπόρων τμημάτων. Κάτι που οι πολίτες τις δέχθηκαν με ικανοποίηση, αλλά δυστυχώς δεν διήρκησαν για πολύ και διακόπηκαν την επόμενη χρονιά.
Έτσι οι κάτοικοι της Βέροιας περιορίστηκαν στα «κούλουμα» και το πέταγμα του χαρταετού, κυρίως στο φράγμα του Αλιάκμονα. Μπροστά σ΄ αυτό το κενό, το Σωματείο Ιδιοκτητών Καφετεριών και Κέντρων Ψυχαγωγίας Βέροιας, ανέλαβε και διοργανώνει για 13η χρονιά το «Φεστιβάλ Καρναβαλιού» που γίνεται στον πεζόδρομο της οδού Έλλης. Την Τσικνοπέμπτη θα υπάρχει μουσικό σχήμα με χάλκινα και μπάρμπεκιου με ψητά, την Παρασκευή 24/02 Μασκέ Πάρτι και διαγωνισμός καλύτερου ατομικού και ομαδικού μασκέ και την Κυριακή της Αποκριάς 26/02 μουσικό σχήμα με χάλκινα, μπάρμπεκιου με ψητά και γιορτή μπύρας.
Επίσης από συλλόγους της πόλης γίνονται διάφορες αποκριάτικες εκδηλώσεις, όπως ο αποκριάτικος χορός του Συλλόγου Μικρασιατών και του Συλλόγου Δασκιωτών Βέροιας «Το Παλαιόκαστρο» με τσίκνισμα και παιδικό πάρτι.
Επίκεντρο Νάουσα και Μελίκη
Το μεγαλύτερο κέντρο τέτοιου αποκριάτικου ξεφαντώματος στην Ημαθία αποτελεί η Νάουσα με το περιώνυμο ναουσαίικο καρναβάλι και επίκεντρο το δρώμενο «Γενίτσαροι και Μπούλες».
Στο πλαίσιο των εκδηλώσεων, Δήμος Νάουσας διοργανώνει πλήθος εκδηλώσεων δίνοντας έμφαση στην μουσική παράδοση, στην ιδιαίτερα ρυθμική και ξεσηκωτική βαλκανική μουσική, φιλοξενώντας την Τσικνοπέμπτη 16 Φεβρουαρίου την διεθνούς φήμης και ιστορική μπάντα χάλκινων πνευστών από τη Σερβία «The Fejat and Nebojša Sejdić Orchestra». Οι μουσικές εκδηλώσεις συνεχίζονται την Παρασκευή 17 Φεβρουαρίου με το πολυμελές σχήμα «Αγία Φανφάρα», την Κυριακή 26 Φεβρουαρίου με την Μπάντα της Φλώρινας των αδελφών Βαλκάνη και ολοκληρώνονται την Πέμπτη 2 Μαρτίου με την ιδιαίτερα επιτυχημένη μουσικοθεατρική παράσταση «Κοινή ησυχία» του Βασίλη Παπακωνσταντίνου και Οδυσσέα Ιωάννου στο Δημοτικό Θέατρο Νάουσας.
Χιλιάδες επισκέπτες προσελκύει και το παραδοσιακό καρναβάλι της Μελίκης, στο οποίο αναβιώνουν σπάνια έθιμα, όπως την Δευτέρα 20 Φεβρουαρίου το θρακιώτικο «Ο Καλόγηρος», την Πέμπτη 23 Φεβρουαρίου με το δημόσιο γλέντι «Μεσοχώρι», την Κυριακή 25 Φεβρουαρίου με την αναβίωση του παραδοσιακού γάμου και την Καθαρά Δευτέρα 26 Φεβρουαρίου με την παρέλαση αρμάτων, ομάδων καρναβαλιστών και παραδοσιακών συγκροτημάτων.
Οι εορταστικές αποκριάτικες και λαϊκές εκδηλώσεις ολοκληρώνονται σε ολόκληρη την Ημαθία την Καθαρά Δευτέρα με τα «κούλουμα» και την ζεστή φασολάδα και με το πέταγμα χαρταετού σε πολλά εξαιρετικά τοπία που διαθέτει ο τόπος μας, μακριά από τα εναέρια δίκτυα ηλεκτρισμού και τους κινδύνους που αυτά εγκυμονούν.
Κώστας Τσιμόπουλος / Εφημερίδα "Βέροια"
