Της Δήμητρας Σμυρνή

Γιατί έχω κουραστεί μονάχος

Αλεπού κυνηγημένη

Με κλεισμένα μονοπάτια

Είναι η 14η ποιητική συλλογή για τον Ηλία  Τσέχο. Μια πορεία που ξεκινά από το 1978 και φτάνει μέχρι σήμερα, στο 2024, με το “Ο Λωτός δεν ξεχνά”, εκδόσεις “φεγγίτης”.

Σ’ αυτήν  την πορεία ο Τσέχος υπήρξε λαϊκός χορευτής στα μπαλέτα της Δώρας Στράτου, ηθοποιός σε ταινίες των Αγγελόπουλου,Τζεφιρέλι, Ψαρρά, Κούνδουρου, Σμαραγδή και άλλων, και πρωταγωνιστής σε δύο βραβευμένα ντοκιμαντέρ του Ηλία Ιωσηφίδη με θέμα τον πολυτάλαντο Τσέχο. 

Με μελοποιήσεις ποιημάτων του, με μεταφράσεις τους σε πέντε γλώσσες και με ένα μνημειώδες έργο του, την “Ανθολογία Ποντιακής, η Δίγλωσσος” Α & Β τόμος, ο Τσέχος συνεχίζει ακάθεκτος, χωρίς τα 72 του χρόνια ή θέματα υγείας, που αυτά επιφέρουν, να τον σταματούν.

“Ο Λωτός δεν ξεχνά”! Η πρώτη εντύπωση ανατρεπτική! Λωτός και απώλεια μνήμης όροι ταυτόσημοι από την εποχή της Οδύσσειας του Ομήρου. Λοιπόν; Ο Τσέχος κάνει την υπέρβαση και ο αναγνώστης μπαίνει με ερωτηματικά στη συλλογή του.

Δεύτερη κίνηση ματ, το εξώφυλλο! Ο Νεοκλής Κυριάκου, Κύπριος καλλιτέχνης, ζωγραφίζει μια υπέροχη ακουαρέλα με τον ίδιο τον Τσέχο νέο, αγρότη-ποιητή, με ιπτάμενους λωτούς γύρω του. Σουρεαλισμός; Ίσως…

Ποίηση και ποιητής. Ήδη από την αρχή, αλλά και στη συνέχεια αρκετές φορές, η δυαδική αυτή σχέση κάνει συχνές αναφορές, όπως:

Η Ποίηση πάντα κερνά ένα χαστούκι
και σε αφήνει να κερνάς δύο […]

ή

Αναζητάς δρόμο ελεύθερο, αλώνια αίματος κι άγγελους λόγους […]

ή

Κερί αναφτό να είμαι
Δεν κουράστηκα

Κι από την ποίηση περνά στον άνθρωπο, τον κόσμο και την αλλοτρίωση που αυτός υφίσταται αγόγγυστα, μέχρι την τελική σήψη. Ειρωνεία και πόνος συνάμα. Γράφει:

Όταν θα πάρω το βραβείο κύριε Νόμπελ
Ελάτε βάρβαροι πιο βάρβαροι
Αντιποιητικοί αιώνες
Δεξιά των αστεριών
Αριστερά της λύπης σας
Και να χαμογελάτε το λίγο της ζωής
Ο έρωτας σανδάλι
Παγίδες κυνηγώντας

ή

Τι περίεργο
Να σε απομακρύνει
Να σε αποδιώχνει η μέρα
Η νεοελληνική νοοτροπία
Η παγκόσμια […]

 Ποιος είναι όμως εκείνος που ευθύνεται για τη σήψη και την αλλοτρίωση, από πού ξεκινά και πού φτάνει η ευθύνη του ενός και η ευθύνη των πολλών;

Γιατί  το “Κοιμώμενο Τσίρκο” εύκολα νανουρίζεται […]

Μπουλούκι ο κόσμος, τσίρκο απέραντο χορογραφίας […]

ή

[…] Λαέ ποιος είναι ο ρόλος σου
Χάθηκες στα ταλέντα
έγινες ρέστα και ψιλά
έργατα φαλιμέντα

Και τα νιάτα της χώρας; Συγκλονιστική η θέαση της μοίρας τους:

Η νεολαία λερώνει τα γεράματά της
Κάποια χιόνια μιας μέρας δεν θα λιώσουν […]

Ο ίδιος ο ποιητής πώς ζει μέσα σ’ ένα τέτοιο κόσμο που τον πονά; Από που αντλεί δύναμη, για να επιβιώσει και να συνεχίσει; Η αγάπη είναι το γιατρικό. Μ’ αυτήν ανοίγει τα φτερά, για να πετά. Αγαπά τη σκυλίτσα του την Ίρμα, που την έχασε, αγαπά την παλιά κληματαριά που στεφανώνει το μπαλκόνι του και τη φύτεψε ο πατέρας του, αγαπά τις ποντιακές του ρίζες:

Πού τρέχεις Ίρμα πάλι στ’ ασπροχώματα
Πέφτει ο άνεμος ψιχάλα

Οι κερασιές για σε ανθίζουν φέτος
Και οι καρποί μου λυπημένο έτος

ή

Τα τελευταία τσαμπιά στο μπαλκόνι
Με τρέφεις ακόμα πατέρα
Στον οίκο σου θ’ αποθάνω
Σε αιώνες πτωχείας του πνεύματος
Στα μπελφόρ, στα μπουρλά του οικοπέδου σου
Πατέρα, Γιάννε της Γαζούς
Ασ΄σον Πόντον μερέαν

Όμως πιο πολύ απ’ όλα παρηγοριά του και εφαλτήριο της ποίησής του η φύση. Είτε η φύση λέγεται Βέρμιο,  είτε λέγεται ροδακινιές, είτε βασιλικές παιώνιες:

Έχει το Βέρμιο μία καρδιά
Σαν τη δική μου

Έχει μία σαν τη δική σου
Την άγνωστη

Άλλη μία μοναδική
Την δική του

ή

[…] Πάνω ψηλά στα 1000 μέτρα
Το Βέρμιο πανάκριβο γαμπριάτικο κοστούμι

Ειδικά τα χαϊκού του για τις ροδακινιές είναι τόσο τρυφερά και επιγραμματικά! Γράφει:

Άμα διψάτε
Σας κερνούν τα αυλάκια
Ξεδιψασίες

[…]

Όπως οι άνθρωποι
Όταν πονάτε
Τα φύλλα ρίχνετε

και οι αγαπημένες του κατακόκκινες παιώνιες;

Παιώνιες Κράστας
Στο έμπα των ανοίξεων
Στο έβγα της ζήσης

Βερμίου νύμφες
Σουσουράδες κυρίες
Κοκκινομάλλες

Λάμπετε άστρα
Συνοδευόμενα με
Χίλια φεγγάρια […]

Αυτός είναι ο Τσέχος στην τελευταία του συλλογή. Σκληρός αλλά και τρυφερός μαζί, ρεαλιστής αλλά και ρομαντικός, επαναστάτης  και ονειροπόλος. Προχώρα, Ηλία της μοναξιάς, κι ας λένε για σένα. Εσύ τους απαντάς έτσι:

Σας κοροϊδεύουν κύριε Τσέχο στην περιοχή
-Τα κορόιδα κοροϊδεύουν να τους πεις
Και τα μαραγκιασμένα

Με καλύτερο χαρτί του την πυκνότητα, που έχουν τα επιγράμματα και τα χαϊκού του, αλλά και κάποιοι στίχοι του εμβόλιμοι μέσα σε ποιήματά του, ο ποιητής προχωρεί

Αλεπού κυνηγημένη
Με κλεισμένα μονοπάτια

αλλά και πάντα

Κερί αναφτό…