Το λοιπόν και διά ταύτα, άρχισα να γράφω με αφρορμή την Aisha Ibrahim Duhulow, ένα μικρό κορίτσι από την Σομαλία, που λιθοβολήθηκε μέχρι θανάτου (στις 27-10-2008). Αιτία; Αδιάφορη. Εκτός κι αν μπορεί κανείς να μου αποδείξει ότι αξίζει και πρέπει να πεθάνεις από κάποιους παρανοϊκούς ψευδεπαναστάτες, που θεωρούν νόμο και χρέος τους να σε σκοτώσουν πετώντας σου πέτρες στο κεφάλι.
Το θέμα είναι ότι η Σομαλία είναι μέλος της Αφρικανικής Ένωσης (African Union), κάτι σαν την δική μας Ευρωπαϊκή Ένωση, ενώ το βασικότερο; Η Αφρικανική Ένωση είναι αναγνωρισμένη διεθνώς, που σημαίνει ότι όλες σχεδόν οι χώρες του κόσμου της έχουν αναγνωρίσει ορισμένα δικαιώματα, αλλά προφανώς και ορισμένες υποχρεώσεις. Την ίδια στιγμή, η Σομαλία, όπως και σχεδόν όλες οι χώρες της Αφρικής και της Αφρικανικής Ένωσης είναι μέλη του Ο.Η.Ε., η δε Σομαλία από το 1960. Ναι, μάλιστα. Καλά διάβασες.
Κι έρχομαι τώρα και ρωτώ; Ποιά η αξία του Ο.Η.Ε., όταν επί της ουσίας τον πρώτο και τελευταίο λόγο στην Σομαλία έχει μια παραστρατιωτική οργάνωση (η Al-Shabaab), από το 2006 μέχρι σήμερα; Κατά τ' άλλα, η Σομαλία συνεχίζει να είναι μέλος του Ο.Η.Ε., η δε Κίνα μόνιμο μέλος του Συμβουλίου Ασφαλείας του Ο.Η.Ε., με δικαίωμα αρνησικυρίας (veto). Μιλάμε για την ίδια Κίνα, αλλιώς και Λ.Κ.Δ. (Λαϊκή Δημοκρατία της Κίνας), μια από τις 50 και πλέον αναγνωρισμένες διεθνώς χώρες του κόσμου, ανάμεσά τους και οι Η.Π.Α., που συνεχίζουν να εφαρμόζουν θανατική καταδίκη, έστω και υπό προϋποθέσεις. Και κάπως έτσι καλλιεργείται ο σκεπτικισμός απέναντι τους θεσμούς, και στην συνέχεια η πλήρης απαξίωση των πολιτών προς αυτούς. Έχω πεισθεί πλέον ότι η παγκόσμια τάξη πραγμάτων, συμπεριλαμβανομένης της γενικότερης αποσταθεροποίησης, είναι ο μοναδικός σας στόχος.
Εξαιτίας όλων αυτών υπάρχετε, οπότε αντί να τα λύσετε όλα αυτά, εσείς προτιμάτε να γυρνάτε γύρω-γύρω από το πρόβλημα. Ωραίες εκθέσεις, παχιά λόγια, καταδικαστικά κατά περίπτωση, υψηλόβαθμες και δυσθεώρητα υψηλώς αμειβόμενες θέσεις για χιλιάδες επαγγελματίες διπλωμάτες. Τίποτε άλλο έχετε να προσφέρετε; Μπα, μια χαρά είστε έτσι. Ζωάρα. Έτσι λοιπόν φτάνουμε και στο Ρωσο-Ουκρανικό. Η βασική αποστολή των υπερεθενικών οργανισμών, αλλά και των ίδιων των αναγνωρισμένων εθνών-κρατών, δεν είναι άλλη από το να προσφέρουν ειρήνη, ασφάλεια και ευημερία. Την έχουμε; Την βλέπουμε; Όχι, δεν χρειάζεται να είσαι ειδικός, για να ξέρεις ή να μάθεις τί συμβαίνει στην Σομαλία, την Ουκρανία, κλπ., έστω και εν μέρει. Διαίρει και βασίλευε, αυτό συμβαίνει. Οι περισσότερες περιπτώσεις χρονιζόντων πολέμων είναι οι περιπτώσεις εμφυλίων διαμαχών. Μόνο την Μέση Ανατολή να φέρει κανείς στον νου του, νομίζω πως αρκεί. Και στην Γιουγκοσλαβία, όμως, το ίδιο συνέβη, και σε μεγάλο βαθμό οι έριδες μεταξύ των εθνοτήτων που την αποτελούσαν δεν έχουν ακόμα τελειώσει. Απτό και εκ του σύννεγυς παράδειγμα, η σημερινή κατάσταση στην Βοσνία και το Κοσσυφοπέδιο.
Πάμε και στα δικά μας μια βόλτα; Πού είναι, κύριοι, το Ε.Σ.Ρ.; Υπάρχει; Λειτουργεί; Πού είστε όταν σε ώρες που βλέπουν τηλεόραση όλοι, και κυρίως παιδιά, μας πετάτε μες στην μούρη τα πτώματα του πολέμου, από τον οποίο εσείς κερδίζετε, τελικά; Αυτό το υλικό ανήκει στην prime-time ζώνη, και πιο συγκεκριμένα σε εκπομπές με την δέουσα σήμανση καταλληλότητας. Ποιός είναι αυτός που αποφάσισε ότι όλη αυτή η βία πρέπει και μπορεί να γίνει μέρος της καθημερινής μας ζωής; Λυπούμαστε για τον πόλεμο, αλλά δεν ευθυνόμαστε γι' αυτόν. Όχι τουλάχιστον στην συγκεκριμένη περίπτωση. Η ίδια όμως ανυπαρξία των κρατικών θεσμών συμβαίνει και πριν τον πόλεμο, με τις σκληρές εικόνες από το εσωτερικό των νοσοκομείων. Εικόνες για τις οποίες ακόμα δεν έχει λογοδοτήσει κανένας, ωσάν να μην υφίσταται ιατρικό απόρρητο και δημόσια αιδώς. Όχι, δεν ντρέπεστε. Αυτή είναι η αλήθεια.
Η δική μου αλήθεια, όμως, είναι ότι έγραψα αυτό το κείμενο με σκοπό να δώσω μια άλλη διάσταση στο θέμα, πιο ευσυνείδητη, και άρα πιο αισιόδοξη. Είμαστε κι εμείς υπεύθυνοι, όχι φυσικά για τον πόλεμο, αλλά για πολλά παρελκόμενά του. Ένα από αυτά είναι και οι ζοφερές επιπτώσεις του πολέμου, που επί της ουσίας -ας μην κρυβόμαστε- είναι και ο βασικός λόγος της ανησυχίας μας. Το στομάχι μας, το σπίτι μας, αυτά μας ενδιαφέρουν. Και είναι και λογικό. Καλή η συμπόνοια, αλλά κάτι πρέπει να φας στις 2 το μεσημέρι. Δεν το καταδικάζω. Μήπως εγώ δεν τρώω, ή δεν πίνω; Κι εδώ είναι που ήθελα να σταθώ, χωρίς να παραγνωρίζω τα υπόλοιπα. Είμαστε πλήρως εξαρτημένοι από τις αγορές, γι' αυτό και φοβόμαστε υπερβολικά πολύ τις εξελίξεις. Δεν υπάρχει αυτάρκεια, δεν υπάρχει οικιακή οικονομία.
Κι ως προς αυτό, επαναλαμβάνω, έχουμε τις ευθύνες μας. Ποιός ξέρει σήμερα να παρασκευάζει σπιτικό ψωμί; Κι αν ξέρει, το κάνει; Φυσικά και κάποιοι το κάνουν, και το κάνουν και πολύ καλά, αλλά πόσοι είναι αυτοί; Όχι μόνο δεν είναι δύσκολο, αλλά είναι και απίστευτα νόστιμο, συντηρήσιμο, και πάνω απ' όλα οικονομικό. Χρειάζεσαι αλεύρι, μαγιά -που δεν ξέρω τί ακριβώς είναι, αλλά σίγουρα δεν είναι δηλητήριο- και νερό (ίσως και αλάτι ή/και λίγη ζάχαρη). Κοστίζουν; Ελάχιστα. Το δύσκολο μέρος, όμως, είναι ο κόπος που απαιτείται για την παρασκευή του. Μας κακοφαίνεται αυτό, φυσικά, γιατί έχουμε μάθει στα έτοιμα, τουλάχιστον ως γενιά του μεταΠΑΣΟΚικού συνδρόμου. Πρέπει να ζυμώσεις, να ψήσεις στην κατάλληλη θερμοκρασία, και ως εκ τούτου να σπαταλήσεις σωματική ενέργεια και χρόνο. Χρόνο από τί, ακριβώς; Μα, φυσικά, από μια ζωή σε υπέρμετρο βαθμό καθιστική. Τεράστια ειρωνεία, αν μάλιστα σκεφτεί κανείς ότι παλιά, όταν οι άνθρωποι ήσαν ενταγμένοι σε αυτό που αποκαλούμε οικιακή οικονομία, ζύμωναν και έψηναν και έπλεκαν, παράλληλα με πολύ απαιτητικές βιοποριστικές εργασίες (αγροτικές, υφαντουργικές εργασίες, κλπ.).
Τα απομεινάρια αυτής της ζωής δεν μας κληροδοτήθηκαν. Για την ακρίβεια, αποποιηθήκαμε της κληρονομιάς μας. Στην καλύτερη περίπτωση, βρίσκονται στοιβαγμένα σε κάποιο εκθετήριο κειμηλίων του λαϊκού πολιτισμού. Στην χειρότερη; Στα σκουπίδια. Εκεί που πέταξες τον αργαλειό της γιαγιάς σου, την πινακωτή της προγιαγιάς σου, τα δεκάδες σκεύη και εργαλεία της οικοτεχνίας των προγόνων σου. Αυτά με τα οποία συντήρησαν τους εαυτούς τους και τις οικογένειές τους. Μπορούμε, όμως, ακόμα να σώσουμε ό,τι σώζεται. Μπορούμε, εκτός από ψωμί, να παρασκευάσουμε σπιτικά γλυκά, όπως τα περίφημα γλυκά του κουταλιού, που όλο και εξαφανίζονται από την κουζίνα μας. Αντί να αγοράσεις σοκολατάκια, για την περίπτωση που έχεις έναν καλεσμένο ή αιφνίδιο επισκέπτη, θα μπορέσεις τότε να του προσφέρεις και κάτι πιο οικονομικό, και κάτι πιο εμφανίσιμο, και κάτι πιο υγιεινό και νόστιμο. Μπορούμε επίσης να ετοιμάσουμε την ζύμη για τις πίτες μας, με επίσης πολύ λίγα υλικά, και να τις καταψύξουμε, έως ότου θελήσουμε να ανοίξουμε φύλλο για να κάνουμε μια σπιτική πίτα. Την δική μας πίτα. Έστω και με γέμιση που θα την αγοράσουμε, αν και το πιο εύκολο απ' όλα, στην προκειμένη περίπτωση, είναι η γέμιση. Μπορούμε να μην αγόρασουμε το επόμενο μοντέλο της αγαπημένης μας μάρκας κινητού τηλεφώνου. Μπορούμε να ζήσουμε με αυτό που έχουμε, αν δεν έχει χαλάσει. Οι άνθρωποι, κάποτε, επικοινωνούσαν με σήματα καπνού. Και, αν δεν το ξέρεις, κατάφερναν λίγο-πολύ να επικοινωνήσουν.
Κι επίσης, δεν ξέρω τί παραμύθια σου έλεγαν όταν μεγάλωνες, ειδικά εσύ που έχεις γεννηθεί μετά το 2000, αλλά εμείς οι πριν το 2000, επιβιώσαμε ως είδος χωρίς τεχνολογία αιχμής. Τί νόμιζες; Μπορεί να μην είχαμε i-phones, αλλά είχαμε περισσότερο μυαλό απ' το δικό σου. Γι' αυτό, άσε τα κλάματα, γιατί εγώ είμαι απ' την Ήπειρο, κι εμείς αυτά δεν τα καταλαβαίνουμε. Στο χωριό των προγόνων μου, στο Βρυσοχώρι, το χιόνι δεν λιώνει ούτε και με τους χειρότερους καύσωνες. Μετατρέπεται από το κρύο της βαρυχειμωνιάς σε κομμάτια πάγου, που επιβιώνουν αυτούσια. Εδώ που είμαι, σήμερα, σε διάστημα λιγότερο των δυο εβδομάδων, χιόνισε δυο φορές, κι ως το μεσημέρι δεν υπάρχει χιόνι. Είναι απίστευτο αυτό που συμβαίνει. Έχουμε ξεφύγει, και ο πλανήτης μας στέλνει σήματα. Δεν μπορεί να κρατηθεί το χιόνι στην γη, εκτός από μερικές πολύ πρωϊνές και κρύες ώρες. Και ξέρεις γιατί; Γιατί παίρνεις το αυτοκίνητο για να πας ως το περίπτερο. Γιατί το κλιματιστικό σου δουλεύει υπερωρίες, με ανοιχτά ταυτοχρόνως τα παράθυρα. Γιατί γίναμε όλοι επιστήμονες και διδάκτορες, σε μια χώρα κατά βάσιν αγροτική, από αρχαιοτάτων χρόνων.
Ακόμα και αυτή η πολυσυζητημένη αισχροκέρδεια, δεν είναι τίποτε άλλο παρά αποτέλεσμα των δικών μας επιλογών. Όταν εταιρείες και επιχειρήσεις ξέρουν ότι δεν μπορούμε να ζήσουμε χωρίς αυτές, τί τις εμποδίζει από το να κερδοσκοπούν; Οι θεσμοί; Αυτό το λύσαμε. Οι θεσμοί είναι ανύπαρκτοι. Γι' αυτό, ας φροντίσουμε να αλλάξουμε συνήθειες, στο μέτρο του δυνατού (δεν σου είπα να πλύνεις και στο χέρι), γιατί όλο αυτό το σκηνικό είναι από μόνο του πόλεμος. Πόλεμος απέναντι στην παράδοση, πόλεμος απέναντι στην οικονομία, πόλεμος απέναντι στην πρόοδο, πόλεμος απέναντι στον ίδιο μας τον εαυτό. Σίγουρα, αναρωτιέσαι γιατί είναι πόλεμος. Γιατί, βασικό κοινό στοιχείο όλων των πολέμων είναι οι απρόβλεπτες συνέπειές τους.
Έτσι κι εμείς, πλέον, με τις επιλογές μας, φτάσαμε στο σημείο που δεν μπορούμε να ξέρουμε αν αύριο θα έχουμε ψωμί να φάμε, ή αν το προϊόν που παραγγείλαμε θα έρθει στην ώρα του ή μετά από 6 μήνες, συναρμολογημένο ή διαλυμένο, στην τιμή που το χτυπήσαμε ή σε κάποια άλλη, ένας θεός ξέρει ποιά. Τίποτα δεν είναι δεδομένο, ακριβώς γιατί δεν έχουμε δεδομένες αξίες. Είμαι βέβαιος πως και στην περίπτωση της Aisha Ibrahim Duhulow, τόσο ως προς την ίδια, όσο και συμβολικά, στο όνομα δεκάδων χιλιάδων αδικοχαμένων ανθρώπων, και ιδίως παιδιών, θα υπάρξουν κάποιοι που θα γυρίσουν την πλάτη. Δικαιολογίες υπάρχουν πολλές. Αξίες; Επίσης. Διαλέγεις και παίρνεις. Και κρίνεσαι (αν δεν σε λιθοβολήσουν).
