Τα αναστενάρια, μεταφυτευμένα από τους πρόσφυγες της Ανατολικής Θράκης στη Βόρεια Ελλάδα, τελούνται σε τέσσερις τόπους όπου είναι εγκατεστημένοι οι αναστενάρηδες. Τα μέρη αυτά είναι ο Λαγκαδάς, η Μελίκη Ημαθίας, η Μαυρολεύκη Δράμας και η Αγία Ελένη Σερρών. Φέτος στη Μελίκη δεν θα τελεστούν δημόσια, αλλά σε κλειστό χώρο και σε μεταξύ των αναστενάρηδων.
Τα αναστενάρια τελούνται κάθε χρόνο, στις 21 Μαΐου, γιορτή των Αγίων Κωνσταντίνου και Ελένης, ενώ η προετοιμασία ξεκινά λίγες μέρες νωρίτερα και είναι λίγο πολύ γνωστά σε όλο τον κόσμο ειδικά λόγω της ακαΐας των συμμετεχόντων κατά την πυροβασία. Τα αναστενάρια δεν είναι όμως μόνο αυτό, είναι κάτι πολύ παραπάνω. Ο Γιώργος Μελίκης, δημοσιογράφος, ιστορικός, λαογράφος, αναστενάρης και ο ίδιος σχεδόν 50 χρόνια, μιλάει για το αρχαίο αυτό τελετουργικό.
Τα αναστενάρια από πού ξεκίνησαν; «Κοιτίδα του αναστεναρισμού θεωρείται το χωριό Κωστί και το χωριό Μπρoτίβο, βορειοανατολικά της Θράκης, χωριά που δεν είχαν θάλασσα και ήταν 15 χλμ. πάνω στα βουνά. Οι Τούρκοι τα λέγανε Κιορ καζά, δηλαδή τυφλή επαρχία. Τα χωριά αυτά δεν επικοινωνούσαν με τον έξω κόσμο παρά μόνο μέσω του εμπορίου, αφού οι άντρες τους που έφτιαχναν ξυλοκάρβουνα τα πήγαιναν στη Σωζόπολη και στην Αγαθούπολη, ή έφταναν μέχρι απέναντι στην Κωνσταντινούπολη. Επομένως έχουμε να κάνουμε με μια κλειστή κοινωνία. Με την ανταλλαγή πληθυσμών που έγινε μετά τον πόλεμο και έφυγε ο συμπαγής πληθυσμός για να εγκατασταθεί στην Ελλάδα, οι κάτοικοι πήγαν σε διαφορετικά χωριά. Στην Κερκίνη των Σερρών, στην Αγία Ελένη Σερρών, στο Στρυμονικό, στον Λαγκαδά, στη Μαυρολεύκη Δράμας, αλλά ο κύριος όγκος ήρθε στη Μελίκη Αλεξάνδρειας, ήδη από το 1914. Έτσι λοιπόν το έθιμο διασπάστηκε από το ενιαίο του σώμα, κρατήθηκε το τυπικό όμως και διαμορφώθηκε στους νέους τόπους ανάλογα με της κοινωνιολογικές συνθήκες και συγκυρίες. Κυρίως, όμως, να μην ξεχνάμε ότι πρόκειται για ένα έθιμο το οποίο εκφράζεται πάνω στην ψυχή του ανθρώπου, επομένως οι εκδηλώσεις της ψυχής είναι πολλές φορές πολυσύνθετες και οι εκφράσεις της είναι τελείως διαφορετικές έως και ακραίες. Αυτή είναι και η υπέρβαση των πραγμάτων».
Κάθε πότε έχουμε αναστενάρια; «Να πούμε ότι γενικά οι γιορτές είναι ενταγμένες για κάποιο λόγο στον κύκλο του χρόνου όχι για θρησκευτικοϊδεολογικούς λόγους αλλά γιατί έτσι βόλευε το κράτος, το οποίο έπρεπε να διαιρέσει τον χρόνο σε διάφορες γιορτές έτσι ώστε να μπορεί πιο εύκολα να ελέγχει τους υπηκόους του. Έτσι π.χ. έχουμε του Αγίου Γεωργίου τον Απρίλιο και του Αγίου Δημητρίου τον Οκτώβριο, γιατί τον Απρίλιο φεύγουν οι κτηνοτρόφοι να βοσκήσουν όλο το καλοκαίρι και γυρνάνε το φθινόπωρο. Ορίζεται ο χρόνος δηλαδή από τις γιορτές. Τα αναστενάρια γίνονται πολλές φορές μέσα στη χρονιά, όχι μόνο του Κωνσταντίνου και Ελένης. Απλά αυτή η ημερομηνία είναι που γνωρίζουν οι περισσότεροι, αυτό είναι που ξέρει ο πολύς ο κόσμος, έχει μεγαλύτερη προβολή και δημοσιότητα και προσελκύει περισσότερο τα ΜΜΕ. Αναστενάρης γίνεται άλλες 3-4 φορές μέσα στον χρόνο. Έχουμε τον χειμωνιάτικο αναστενάρη, 17, 18, 19 και 20 Γενάρη, στης γιορτές των Αγίων Αντωνίου, Αθανασίου, Ευθυμίου και του Άγιου Παντελεήμονα, δηλαδή 27 Ιουλίου, αυτό γιατί πολύ απλά αυτοί ήταν οι προστάτες άγιοι των χωριών από τα οποία ξεκίνησε το αναστενάρη, δηλαδή των χωριών Κωστί και Μπροντίβο.
Ποια είναι η διαδικασία, το τυπικό που ακολουθείτε; «Πρώτα μαζεύονται οι εικόνες και τα ιερά μαντήλια σε ένα συγκεκριμένο μέρος που λέγεται κονάκι και από εκεί ξεκινάει η τελετή. Γίνεται η συγκέντρωση, αρχίζει η μουσική και αφού σχολάσει η εκκλησία, 21 του μήνα, γίνεται αγιασμός, στήνεται ένας βωμός εξωτερικά, βγαίνουν όλες οι εικόνες έξω. Πριν από αυτό πηγαίνουμε και παίρνουμε με πομπή από τα μαντριά τα κουρμπάνια. Κουρμπάνια είναι τα ιερά σφάγια, τα αρνιά, τα οποία τα παραγγέλνουμε από την 1 Οκτωβρίου. Ραντίζονται, αγιάζονται, σφάζονται και τα κομμάτια μαγειρεύονται για εμάς και ό,τι περισσεύει μοιράζεται σε όλο το χωριό. Το απόγευμα πανηγυρίζουμε, παίζουν λύρες, νταούλια και όποιος έχει το εγκάλεσμα να σηκωθεί να χορέψει, χορεύει και κάποια στιγμή ανάβουν τα ξύλα έξω, βγαίνουμε με πομπή με τις εικόνες, τα θυμιατά, τις λύρες, τα νταούλια και τα μαντήλια, σταυρώνουμε τη φωτιά, την οποία όταν ωριμάσει και καταλαγιάσουν οι φλόγες, μπαίνουμε και την πατάμε. Γυρίζουμε πίσω, πλένουμε τα πόδια μας, καθόμαστε, γίνεται το τραπέζι κατάχαμα στο πάτωμα. Αυτά σε πολύ γενικές γραμμές».
