«Η υπεριώδης ακτινοβολία, είτε προέρχεται από μια φυσική πηγή όπως ο ήλιος είτε από τεχνητές πηγές, μπορεί να προκαλέσει βλάβες στους επιφανειακούς αλλά και τους εν τω βάθει ιστούς των ματιών», λέει ο Χειρουργός-Οφθαλμίατρος δρ Αναστάσιος-Ι. Κανελλόπουλος, MD, ιδρυτής και επιστημονικός διευθυντής του Ινστιτούτου Οφθαλμολογίας LaserVision και καθηγητής Οφθαλμολογίας του Πανεπιστημίου της Νέας Υόρκης (NYU Medical School). «Στους ιστούς που μπορεί να υποστούν βλάβες από την UV συμπεριλαμβάνονται ο κερατοειδής χιτώνας, η ίριδα, ο επιπεφυκώς, ο κρυσταλλοειδής φακός αλλά και ο αμφιβληστροειδής χιτώνας στο πίσω μέρος των ματιών».
Οι βλάβες σε αυτούς τους ιστούς μπορεί να έχουν βραχυπρόθεσμες και μακροπρόθεσμες συνέπειες. Χαρακτηριστικές βραχυπρόθεσμες συνέπειες είναι η φωτοκερατίτιδα και το πτερύγιο. Η φωτοκερατίτιδα είναι έγκαυμα στον κερατοειδή, που συνήθως προκαλεί συμπτώματα 6-10 ώρες μετά από την υπερβολική έκθεση στην UV. Αντίστοιχα, το πτερύγιο είναι η μη φυσιολογική ανάπτυξη ιστού που εισδύει στον κερατοειδή (συχνότερα στο τμήμα του στην εσωτερική γωνία του ματιού). Συνήθως παρατηρείται σε εφήβους και νεαρούς ενήλικες. Το πτερύγιο είναι επίσης γνωστό ως «μάτι των σέρφερ».
Στις μακροπρόθεσμες συνέπειες που έχει η UV στα μάτια συμπεριλαμβάνονται, μεταξύ άλλων, ο καταρράκτης και το μελάνωμα του επιπεφυκότα. Ο καταρράκτης είναι η πιο συχνή οφθαλμοπάθεια της τρίτης ηλικίας, καθώς προσβάλλει έως και το 90% των ηλικιωμένων μέχρι τα 80 τους χρόνια. Υπολογίζεται ότι το 10% των περιστατικών οφείλονται στην υπερβολική έκθεση στον ήλιο. Όσον αφορά το μελάνωμα του επιπεφυκότα, αυτό είναι μια σπάνια μορφή καρκίνου (αντιπροσωπεύει το 2% όλων των καρκίνων στα μάτια).
Όπως εξηγεί ο κ. Κανελλόπουλος, τα μάτια όλων των ανθρώπων είναι ευάλωτα στις βλάβες από την υπεριώδη ακτινοβολία. Ωστόσο τα μικρά παιδιά διατρέχουν αυξημένο κίνδυνο, καθώς περνούν καθημερινά πολλές ώρες σε υπαίθριους χώρους ενώ ταυτοχρόνως οι φακοί των ματιών τους είναι ανώριμοι και δεν φιλτράρουν αποτελεσματικά την UV.
Αυξημένο κίνδυνο να υποστούν οφθαλμικές βλάβες από τον ήλιο διατρέχουν επίσης οι πάσχοντες από ορισμένες παθήσεις των ματιών, όπως η δυστροφία του αμφιβληστροειδούς. Το ίδιο ισχύει και για όσους βρίσκονται στο στάδιο της ανάρρωσης μετά από εγχείρηση καταρράκτη ή μετά από φωτοδυναμική θεραπεία για ορισμένες παθήσεις του αμφιβληστροειδούς, όπως η υγρή εκφύλιση της ωχράς (εφαρμόζεται σε επιλεγμένα περιστατικά).
Ακόμα και οι ασθενείς που έκαναν εγχείρηση καταρράκτη πριν από πολλά χρόνια μπορεί να κινδυνεύουν περισσότερο από την UV. Και αυτό διότι «οι παλαιού τύπου συνθετικοί ενδοφακοί, που εμφυτεύονταν στη θέση του φυσικού, θαμπού φακού, δεν είναι εξίσου απορροφητικοί με τους σύγχρονους», εξηγεί ο κ. Κανελλόπουλος. «Έτσι, αφήνουν τα μάτια πιο ευάλωτα στην υπεριώδη ακτινοβολία απ' ό,τι οι σύγχρονοι ενδοφακοί». Οι συνθετικοί ενδοφακοί τοποθετούνται άπαξ, διότι αποτελούνται από υλικά τα οποία δεν αλλοιώνονται με την πάροδο του χρόνου. Έτσι, μπορεί να διατηρηθούν εφ' όρου ζωής.
Άλλοι ασθενείς με αυξημένο κίνδυνο είναι όσοι παίρνουν φάρμακα που αυξάνουν την ευαισθησία των ματιών στην UV. Τέτοια φάρμακα είναι ορισμένα αντιβιοτικά και αντισυλληπτικά, φάρμακα για την ψωρίαση ή την ελονοσία, ορισμένα διουρητικά και ηρεμιστικά κ.λπ. Ακόμα και ορισμένα μη στεροειδή αντιφλεγμονώδη φάρμακα, όπως η ιβουπροφαίνη και η ναπροξένη, μπορεί σε σπάνιες περιπτώσεις να αυξήσουν την ευαισθησία των ματιών στην UV. Αν πάσχετε από χρόνια νοσήματα και λαμβάνετε φαρμακευτική αγωγή, καλό είναι να ενημερώσετε γι' αυτήν τον οφθαλμίατρό σας, συνιστά ο κ. Κανελλόπουλος.
Υπάρχουν επίσης ορισμένες πληθυσμιακές ομάδες που διατρέχουν σημαντικά αυξημένο κίνδυνο να υποστούν έγκαυμα στον κερατοειδή χιτώνα (φωτοκερατίτιδα). Σε αυτές ανήκουν όσοι περνούν πολλές ώρες καθημερινά στον ήλιο (από τους ορειβάτες και τους σκιέρ μέχρι τους αγρότες), όσοι ζουν σε μεγάλο υψόμετρο (η έκθεση στην UV αυξάνεται κατ' αναλογία με το υψόμετρο) και όσοι χρησιμοποιούν ή εργάζονται σε περιβάλλον με πηγές υπεριώδους φωτός.
Το χρώμα των ματιών επίσης παίζει ρόλο. Αρκετές μελέτες έχουν δείξει ότι η υπεριώδης ακτινοβολία είναι πιο επικίνδυνη για όσους έχουν γαλάζια ή πράσινα μάτια. Οι άνθρωποι αυτοί έχουν αυξημένη πιθανότητα να παρουσιάσουν σπάνιες μορφές καρκίνου στα μάτια, όπως το μελάνωμα στην ίριδα.
Δεν γνωρίζουν, όμως, όλοι τη συσχέτιση αυτή. Σε δημοσκόπηση που είχε πραγματοποιήσει η Αμερικανική Ακαδημία Οφθαλμολογίας (AAO), το 54% των ερωτηθέντων είπαν ότι είχαν ανοιχτόχρωμα μάτια (γαλάζια, πράσινα ή καστανά), αλλά λιγότερο από το ένα τρίτο ήξεραν ότι αυτά τους έθεταν σε αυξημένο κίνδυνο για βλάβες από τον ήλιο.
Αν έχετε ανοιχτόχρωμα μάτια, είναι πιθανό να τα μισοκλείνετε περισσότερο στον ήλιο απ' ό,τι τα άτομα με σκούρο χρώμα ματιών. Είναι επίσης πιθανό να σας κουράζει πιο εύκολα ο φωτισμός από λάμπες φθορισμού στο γραφείο ή να τρίβετε συχνά τα μάτια σας όταν βρίσκεστε σε χώρους με έντονο φωτισμό.
Οι αντιδράσεις αυτές αποτελούν ένδειξη φωτοφοβίας, δηλαδή μεγάλης ευαισθησίας στο φως, κατά τον κ. Κανελλόπουλο. «Η φωτοφοβία τυπικά παρατηρείται σε άτομα με ανοικτόχρωμα μάτια επειδή έχουν λιγότερη μελάγχρωση (παραγωγή μελανίνης) στους χιτώνες των ματιών τους», εξηγεί. «Αυτό έχει ως συνέπεια να μην αντέχουν τα μάτια τους την UV αλλά ούτε και το έντονο φως».
Για να προστατεύσετε τα μάτια και την όρασή σας από την UV, χρειάζεστε ένα καλό ζευγάρι γυαλιά ηλίου που θα απορροφά κατά 100% την UVA και την UVB. Να το προμηθευτείτε από καλό κατάστημα οπτικών. Απαραίτητο είναι και ένα καπέλο με φαρδύ γείσο, καθώς και το να παραμένετε σε σκιερό χώρο τις πιο θερμές ώρες της ημέρας.
Αν τέλος παρά τις προσπάθειές σας, αναπτύξετε συμπτώματα στα μάτια (όπως έντονη ενόχληση ή πόνο) μετά από μια μέρα σε υπαίθριο χώρο, συμβουλευθείτε έναν οφθαλμίατρο. Η έγκαιρη διάγνωση και θεραπεία μπορεί να κάνει τη διαφορά στις οφθαλμοπάθειες της UV, καταλήγει ο κ. Κανελλόπουλος.
