«Τα μάτια είναι από τα πιο ευαίσθητα όργανα του σώματος και είναι ευάλωτα στην παγωνιά και τον αέρα. Αυτό, όμως, δεν σημαίνει ότι δεν διαθέτουν και μέτρα αυτοπροστασίας», λέει οΧειρουργός-Οφθαλμίατρος δρ Αναστάσιος-Ι. Κανελλόπουλος, MD, ιδρυτής και επιστημονικός διευθυντής του Ινστιτούτου Οφθαλμολογίας LaserVision και καθηγητής Οφθαλμολογίας του Πανεπιστημίου της Νέας Υόρκης (NYU Medical School). «Όπως τα αυτοκίνητα διαθέτουν σύστημα θέρμανσης, υαλοκαθαριστήρες και αντιψυκτικό, έτσι και τα μάτια έχουν τις βλεφαρίδες, τα βλέφαρα και τα αλμυρά δάκρυα για να αντέξουν το κρύο. Το αλατόνερο παγώνει σε πολύ χαμηλότερες θερμοκρασίες απ' ό,τι το γλυκό νερό. Έτσι, τα μάτια μας παραμένουν υγρά ακόμα και όταν η θερμοκρασία πέφτει κάτω από τους μηδέν βαθμούς Κελσίου. Η θερμότητα που παράγει το σώμα επίσης τα προστατεύει».
Ωστόσο ακόμα και με αυτούς τους μηχανισμούς, η παγωνιά μπορεί να διαταράξει την όραση και να προκαλέσει ενοχλητικά συμπτώματα στα μάτια.
Μία από τις κυριότερες αιτίες που συμβαίνει αυτό είναι η ξηροφθαλμία. Παρότι τα μάτια παράγουν διαρκώς δάκρυα, αυτά στη συνέχεια εξατμίζονται, οπότε τα μάτια πρέπει να ανανεώνουν συνεχώς τις παραγόμενες ποσότητες. Ο παγωμένος αέρας, όμως, επιταχύνει την εξάτμιση των δακρύων, με συνέπεια η ξηροφθαλμία να είναι πολύ πιο συχνή τον χειμώνα απ' ό,τι τους άλλους μήνες του χρόνου, όπως είχε δείξει και μελέτη που δημοσιεύθηκε πριν από λίγα χρόνια στο επιστημονικό περιοδικό Ophthalmology. Την ξηροφθαλμία μπορεί να εντείνει τον χειμώνα η μειωμένη υγρασία στους εσωτερικούς χώρους που θερμαίνονται με συστήματα κεντρικής θέρμανσης.
Η ξηροφθαλμία δεν είναι απλώς μια ενοχλητική κατάσταση που κάνει τα μάτια να κοκκινίζουν. Μπορεί να προκαλέσει ανυπόφορο κνησμό (φαγούρα), αίσθημα καύσου (κάψιμο) στα μάτια, να κάνει τα βλέφαρα να «κολλάνε» μεταξύ τους και να προκαλεί μια αίσθηση σαν να υπάρχει ξένο σώμα μέσα στο μάτι.
Για να προστατευθείτε από αυτήν, ο κ. Κανελλόπουλος συνιστά να αποφεύγετε τις συνθήκες που την ευνοούν. Το στέγνωμα των μαλλιών με το πιστολάκι, για παράδειγμα, είναι μία τέτοια συνθήκη, κυρίως όταν ο ζεστός αέρας κατευθύνεται στο πρόσωπό σας. Ιδανικά πρέπει να αφήνετε τα μαλλιά σας τυλιγμένα με μία πετσέτα, για να στεγνώσουν μόνα τους.
Καλό είναι επίσης να ρυθμίζετε σε σχετικά χαμηλή θερμοκρασία τον θερμοστάτη του καλοριφέρ. Όταν έξω έχει παγωνιά, μια θερμοκρασία 19-20 βαθμών Κελσίου είναι πολύ καλή για να αισθάνεστε άνετοι τις ώρες που είστε ξύπνιοι. Όταν πάτε για ύπνο, χαμηλώστε τη θερμοκρασία ακόμα 1-2 βαθμούς.
Από την ξηροφθαλμία θα σας προστατεύσει επίσης η χρήση προστατευτικών γυαλιών στους υπαίθριους χώρους, κυρίως όταν φυσάει δυνατός αέρας. Δεν είναι τυχαίο ότι οι σκιέρ φορούν γυαλιά που μοιάζουν με μάσκα, για να καλύπτουν τα μάτια τους και από τα πλάγια όταν κατεβαίνουν με ταχύτητα μία πλαγιά. Αν δεν έχετε τέτοιου είδους προστατευτικά γυαλιά και το επιτρέπει ο φωτισμός, να φοράτε γυαλιά ηλίου.
Αν νιώθετε ότι τα μάτια σας είναι ξηρά, ρωτήστε τον οφθαλμίατρό σας αν μπορείτε να βάλετε τεχνητά δάκρυα. Αυτά συμπληρώνουν τα φυσικά δάκρυα και μπορεί να χρησιμοποιηθούν αρκετές φορές την ημέρα. Να τα χρησιμοποιείτε πριν βγείτε στο κρύο. Καλό είναι επίσης όταν έχει παγωνιά να μην φοράτε πολύ τους φακούς επαφής σας, διότι εμποδίζουν τα δάκρυα να υγράνουν την επιφάνεια των ματιών. Αν εξάλλου νιώθετε πως ο αέρας στο σπίτι σας είναι πολύ ξηρός, ίσως πρέπει να χρησιμοποιήσετε έναν υγραντήρα ή βρεγμένες πετσέτες πάνω στο καλοριφέρ.
Πάντως η ξηροφθαλμία δεν οφείλεται πάντοτε στο ψύχος και την κεντρική θέρμανση τον χειμώνα. Μερικές φορές έχει υποκείμενες ιατρικές αιτίες, τις οποίες μόνο ο γιατρός μπορεί να διαγνώσει. Αν δοκιμάσετε τα προαναφερθέντα μέτρα αυτοβοήθειας αλλά δεν δείτε βελτίωση, καλό είναι να μιλήσετε πάλι με τον οφθαλμίατρό σας για να σας πει τι πρέπει να κάνετε, συνιστά ο κ. Κανελλόπουλος. Στις πιθανές ιατρικές αιτίες της χειμερινής ξηροφθαλμίας συμπεριλαμβάνονται το σύνδρομο Sjögren, διάφορες λοιμώξεις των ματιών, η έλλειψη βιταμίνης Α, η ανεπάρκεια των μεϊβομιανών αδένων των ματιών κ.λπ.
Ωστόσο η ξηρότητα δεν είναι το μοναδικό πρόβλημα που μπορεί να προκαλέσει ο χειμώνας στα μάτια. Μερικές φορές τα μάτια «τρέχουν» ανεξέλεγκτα όταν βγαίνετε στον παγωμένο αέρα. Η αιτία είναι η υπερβολικά αυξημένη παραγωγή δακρύων, καθώς οι δακρυϊκοί αδένες προσπαθούν να τα διατηρήσουν επαρκώς ενυδατωμένα. Και σε αυτή την περίπτωση, η κατάσταση μπορεί να αντιμετωπιστεί όπως η ξηροφθαλμία.
Ένα άλλο πιθανό πρόβλημα είναι η φωτοκερατίτιδα, δηλαδή το έγκαυμα στον κερατοειδή που προκαλείται από βλάβη των κυττάρων του κερατοειδούς εξαιτίας της υπεριώδους ακτινοβολίας του ηλίου. Η φωτοκερατίτιδα είναι πιο συχνή σε όσους βγαίνουν στα χιόνια χωρίς γυαλιά ηλίου, καθώς το χιόνι αντανακλά σε σημαντικό βαθμό την UV. Η φωτοκερατίτιδα είναι πάρα πολύ επώδυνη και μπορεί να προκαλέσει θόλωμα της όρασης. Συνήθως όμως οι συνέπειες αυτές είναι παροδικές (κατά κανόνα υποχωρούν σε 1-2 μέρες), εφόσον διακόψετε αμέσως την έκθεση των ματιών σας στην UV.
Αν τέλος χρειασθεί να μείνετε για πολλή ώρα στο ψύχος, ένας άλλος κίνδυνος είναι αλλαγές στην όραση λόγω συστολής των αιμοφόρων αγγείων των ματιών. Στις αλλαγές που μπορεί να παρατηρήσετε συμπεριλαμβάνονται θόλωμα της όρασης και διπλωπία (θα τα βλέπετε όλα διπλά). Αν παρατηρήσετε κάτι τέτοιο μετά από παραμονή επί αρκετή ώρα σε θερμοκρασίες γύρω στο μηδέν, πρέπει να μεταβείτε σε έναν θερμαινόμενο χώρο, τονίζει ο κ. Κανελλόπουλος Αν μέσα σε μισή ώρα η όρασή σας δεν έχει επανέλθει στο φυσιολογικό, πρέπει να συμβουλευθείτε έναν οφθαλμίατρο.
«Ο γενικός κανόνας είναι πως πρέπει να αξιολογείται κάθε οφθαλμολογικό πρόβλημα που είναι επίμονο και δεν βελτιώνεται καθώς περνά η ώρα», τονίζει ο ειδικός. «Αν και πολλά από τα ύποπτα συμπτώματα υποχωρούν καθώς αυξάνεται η θερμοκρασία, μπορεί να αποδειχθούν επικίνδυνα εάν έχουν κάποια άγνωστη, υποκείμενη αιτία και δεν οφείλονται στην παγωνιά».
