Το αίτημά τους για αυτονόμηση, για αυτοπροσδιοραψό και αυτοπραγμάτωση προβάλλει συνήθως έντονα και βασανιστικά τόσο για τους ίδιους όσο και για τους οικείους τους. Οι έφηβοι συχνά πρακαλοόν αναταράξεις στην πραγματικότητα της οικογένειας, επιζητούν και προκαλούν ανατροπές. Η αναζήτηση της ταυτότητάς τους συνήθως γίνεται με τρόπο θορυβώδη, που σίγουρα δεν περνά απαρατήρητος. Ωστόσο, αυτό δεν είναι απόλυτο. Κάποιοι έφηβοι θα σηκώσουν ψηλά τη σημαία της επανάστασης, θα εξεγερθούν με τρόπο που δε θα περάσει απαρατήρητος, άλλοι θα προβούν σε ειρηνικής μορφής επανάσταση, ενώ άλλοι θα προτιμήσουν τη φυγή ή την απόσυρση και άλλοι απλώς θα συνεχίσουν την πορεία τους στην ευθεία με τον ίδιο ρυθμό, χωρίς να παρεκκλίνουν από αυτή.
Οι σύγχρονες έρευνες δείχνουν ότι η «θύελλα και ορμή», η έντονη θυμική αναστάτωση της εφηβείας αποτελεί μάλλον μύθο και ότι οι έφηβοι που είχαν τα προηγούμενα χρόνια καλή σχέση με τους γονείς τους θα συνεχίσουν να έχουν την ίδια σχέση με αυτούς (Block, Block & Mormon, 1981). O μύθος της εφηβείας ο οποίος έχει επενδυθεί με απίστευτο τρόπο και κίνδυνο. Όμως οι νεότερες έρευνες έρχονται να ανασκευάσουν την άποψη της Anna Freud που είχε επικρατήσει για πολλά χρόνια, θεωρώντας την αναταραχή της εφηβείας όχι μόνον αναπόφευκτη ηαναγκαία για τη μετέπειτα ομαλή εξέλιξη της προσωπικότητας του ατόμου.
Οι γονείς φοβούνται την εφηβεία. Τι φοβούνται; Ιεραρχικά ο πρώτος φόβος που ομολογουν είναι τα ναρκωτικά και γενικά οι ουσιες. Μετά η επιρροή ή που θα δεχτεί το παιδί τους από παρέες συνομηλίκων του ή άλλων παιδιών.
Για τα κορίτσια ιδιαίτερα φοβίζει τους γονείς η έναρξη της σεξουαλικής τους ζωής και οι ανεπιθύμητες εγκυμοσύνες, αλλά και για τα αγόρια η επιλογή κατάλληλης συντρόφου.
Φόβοι σημερινοί, όπως το AIDS, οι ουσίες, η ομοφυλοφιλία και η εγκληματικότητα, δεν υπήρχαν για τους γονείς των προηγούμενων δεκαετιών.
Οι φόβοι των γονιών σήμερα είναι πολλοί και συνεχώς δημιουργούνται νέοι. Τι είναι αυτό που ομως φοβόνται πραγματικά, που τους ανησυχεί περισσότερο;
Αυτό που πραγματικά εγείρει τις ανησυχίες και κορυφώνουν τους φόβους των γονέων είναι ότι χάνουν τον έλεγχο του παιδιού, το οποίο τίθεται -μερικώς ή ολικώς- έξω από τη σφαίρα επιρροής τους. Οι συνομήλικοι έρχονται τώρα να παίξουν καθοριστικό ρόλο στις επιλογές του εφήβου, ο οποίος θα υιοθετήσει μια διαφορετική ή έστω διαφοροποιημένη κουλτούρα από εκείνη της οικογένειας του, ιδιαίτερα όσον αφορά θέματα λεξιλογίου (εφηβική αργκό) και εξωτερικής εμφάνισης, αλλά και ψυχαγωγίας (μουσική κ.ά.).
Αυτές οι διαφοροποιημένες επιλογές γίνονται συχνά με προκλητικό και θορυβώδη τρόπο, που ανησυχεί έντονα τους γονείς. Παράλληλα, η ανάγκη των εφήβων για προσδιορισμό και διαφύλαξη του δικού τους προσωπικού τους χώρου εκλαμβάνεται ως απιστία ή ως ύποπτη φυγή από τους γονείς, οι οποίοι αρνούνται πεισματικά να τους εκχωρήσουν περισσότερα δικαιώματα. Σεβασμός και εμπιστοσύνη είναι δυο λέξεις σημαντικότατες για τους εφήβους, δύσκολα όμως συνειδητοποιείται η σημασία τους για τους γονείς.
Κατά την εφηβεία, εκτός από την «κρίση προσωπικότητας» που διανύουν οι έφηβοι, κρίση διανύει και όλη η οικογένεια και οι ίδιοι οι γονείς. Εκτός από την κρίση που προκαλεί η γέννηση του πρώτου παιδιού στο ζευγάρι, κρίση δημιουργείται και στη μέση ηλικία των γονέων, η οποία συμπίπτει συνήθως με την κρίση της εφηβείας των παιδιών. Η περίοδος αυτή χαρακτηρίζεται από προβλήματα ορίων, επικοινωνίας, συναισθηματικών ανταλλαγών, οικογενειακής συνοχής και ανεξαρτησίας μέσα στην οικογένεια (Δοξιάδη-Ταπ. 1985).
Το «σύνδρομο της άδειας φωλιάς» (the empty nest syndrome) αποτελεί την κύρια αιτία ανησυχίας των γονέων που έχουν παιδιά στην εφηβεία. Η αυτονόμηση των εφήβων είναι συνήθως επι-Θυμητή από τους γονείς, αλλά ταυτόχρονα και απευκταία και μη επιθυμητή, ιδιαίτερα σε ασυνείδητο επίπεδο. Οι γονείς φοβούνται μήπως μείνουν μόνοι. Ο φόβος της μοναξιάς ή της μείωσης των μελών της οικογένειας κατά ένα μέλος με την επικείμενη αποχώρηση του μέλους αυτού και τη συνακόλουθη αυτονόμησή του αναζωπυρώνει άγχη και μεγαλώνει τις ελλείψεις. Η αλλαγή στη σύνθεση της οικογένειας μπορεί να οδηγήσει σε αναδιαμόρφωση του σκηνικού και επαναδιαπραγμάτευση των σχέσεων. Οι οικογενειακές σχέσεις μπορεί συνεπούς να βελτιωθούν και αν εμπλουτιστούν ή να γίνουν δύσκαμπτες και δυσλειτουργικές.
Κείμενο της ψυχολόγου
Βασιλικής Παππά.
