Ο σίδηρος αποτελεί πολύτιμο μέταλλο για την διατήρηση της καλής υγείας και τη λειτουργία του οργανισμού. Όταν δεν υπάρχει επαρκής πρόσληψη σιδήρου ή όταν υπάρχει απώλεια του, η πρώτη άμυνα του οργανισμού είναι να χρησιμοποιήσει τις αποθήκες του σιδήρου (π.χ. φερριτίνη). Όταν οι αποθήκες μειωθούν αρκετά αρχίζουν να εκδηλώνονται τα πρώτα σημάδια της σιδηροπενίας, κυρίως από το νευρικό σύστημα. Τελευταία έρχεται η εκδήλωση της σιδηροπενικής αναιμίας. Για να δούμε όμως ποιες είναι οι βασικότερες αιτίες έλλειψης σιδήρου στα μικρά παιδιά.
Τι προκαλεί τη σιδηροπενία
Τα αίτια της σιδηροπενίας και της σιδηροπενικής αναιμίας στα παιδιά είναι η ανεπαρκής ποσότητα σιδήρου στη διατροφή, η δυσαπορρόφηση σιδήρου από τον οργανισμό, η απώλεια σιδήρου μέσω συνεχιζόμενης απώλειας αίματος (έμμηνος ρύση, σταδιακή απώλεια από το γαστρεντερικό σύστημα), οι περίοδοι ταχείας αύξησης (βρεφική ηλικία, εφηβεία).
Τα πρόωρα και ελλειποβαρή βρέφη έχουν μεγαλύτερη συχνότητα εκδήλωσης σιδηροπενίας και σιδηροπενικής αναιμίας από ότι τα τελειόμηνα και φυσιολογικού βάρους. Κατά τη διάρκεια μιας φυσιολογικής κύησης το νεογνό αποκτά αποθήκες σιδήρου που συνήθως του αρκούν για τους πρώτους 4 με 6 βρεφικούς μήνες. Στα πρόωρα οι αποθήκες αυτές δεν προλαβαίνουν να ολοκληρωθούν και συνήθως εξαντλούνται τους δύο πρώτους μήνες. Μια από τις συχνές ηλικίες σιδηροπενίας είναι η δεύτερη βρεφική, δηλαδή αυτή ανάμεσα στους 6-12 μήνες. Η βρεφική ηλικία είναι περίοδος ταχείας αύξησης και ο αναπτυσσόμενος οργανισμός έχει μεγαλύτερες ανάγκες σε σίδηρο. Όπως προαναφέρθηκε, μετά τον 6ομήνα τα αποθέματα σιδήρου από την κύηση εξαντλούνται και αν δεν αναπληρωθούν επαρκώς από την τροφή, τότε υπάρχει κίνδυνος σιδηροπενίας. Αυτή είναι συνήθως και η εποχή κατά την οποία διακόπτεται ο θηλασμός, ο οποίος παρέχει στον οργανισμό ποσότητες βιοδιαθέσιμου σιδήρου. Αν ο θηλασμός δεν αντικατασταθεί με ειδικά τροποποιημένο και ενισχυμένο με σίδηρο γάλα 2ης βρεφικής ηλικίας και το βρέφος σιτίζεται με γάλα αγελάδας τότε ο κίνδυνος για σιδηροπενία αυξάνεται.
Το γάλα αγελάδας περιέχει μικρές ποσότητες βιοδιαθέσιμου σιδήρου και παρεμποδίζει την απορρόφηση του σιδήρου από άλλες τροφές. Ακόμη, συχνά αντικαθιστά τα γεύματα με τροφές πλούσιες σε σίδηρο, όπως είναι το κρέας. Επιπλέον το γάλα αγελάδας αποτελεί συχνό αίτιο τροφικής αλλεργίας η οποία προκαλεί βλάβη στον εντερικό βλεννογόνο με αποτέλεσμα δυσαπορρόφηση και συνεχιζόμενη απώλεια αίματος από αυτόν. Για τους παραπάνω λόγους όλα τα βρέφη 2ης βρεφικής ηλικίας πρέπει να ελέγχονται για το ενδεχόμενο έλλειψης σιδήρου. Στην ηλικία αυτή θα πρέπει να γίνει η εισαγωγή στην διατροφή του βρέφους τροφών πλούσιων σε σίδηρο, όπως το κόκκινο κρέας και τα ενισχυμένα με σίδηρο δημητριακά. Επιπλέον το γάλα αγελάδας είναι καλό να εισάγεται στη διατροφή μετά τον 18ο μήνα της ζωής.
Η νηπιακή ηλικία (2-4 έτος), αν και δεν αποτελεί φάση ταχείας αύξησης, ενέχει τον κίνδυνο της σιδηροπενίας και το κυριότερο αίτιο είναι η μεγάλη κατανάλωση αγελαδινού γάλατος. Πολλά νήπια πίνουν πολύ μεγάλες ποσότητες αγελαδινού γάλατος την ημέρα και δεν προτιμούν τις πλούσιες σε σίδηρο τροφές, όπως το κόκκινο κρέας, τα αυγά και τα πράσινα λαχανικά. Όπως προαναφέρθηκε, το αγελαδινό γάλα περιέχει πολύ μικρή ποσότητα βιοδιαθέσιμου σιδήρου, προκαλεί δυσαπορρόφηση του σιδήρου των άλλων τροφών και σε μεγάλη ποσότητα βλάπτει τον βλεννογόνο του εντέρου και του στομάχου οδηγώντας σε συνεχιζόμενη απώλεια αίματος και σε αναιμία.
Η φτωχή σε σίδηρο διατροφή είναι συχνό αίτιο σιδηροπενίας στην παιδική ηλικία. Τα υποσιτισμένα παιδιά και αυτά που καταναλώνουν τροφές φτωχές σε σίδηρο έχουν μεγάλο κίνδυνο να εκδηλώσουν σιδηροπενική αναιμία. Η έλλειψη σιδήρου βοηθά στην απορρόφηση μόλυβδου από τον οργανισμό. Κατά συνέπεια τα παιδιά που διαβιούν σε παλιά σπίτια και δεν παίρνουν επαρκείς ποσότητες σιδήρου, κινδυνεύουν από τις σοβαρές συνέπειες της δηλητηρίασης από μόλυβδο. Ο συνδυασμός σιδηροπενίας και δηλητηρίασης από μόλυβδο καθιστούν τα παιδιά ευάλωτα σε μαθησιακές διαταραχές και σε διαταραχές συμπεριφοράς.
Πως θεραπεύεται η σιδηροπενία και η σιδηροπενική αναιμία
Η σιδηροπενία η οποία δεν συνοδεύεται από αναιμία μπορεί να αποκατασταθεί με την αλλαγή στις διατροφικές συνήθειες ενός παιδιού. Σε περιπτώσεις σοβαρών συμπτωμάτων, αναιμίας και όταν η σωστή διατροφή δεν επιφέρει τα αναμενόμενα αποτελέσματα, απαραίτητη είναι η θεραπεία με σίδηρο. Τα πολυβιταμινούχα σκευάσματα τα οποία περιέχουν σίδηρο δεν επαρκούν για να αναστρέψουν τη σιδηροπενική αναιμία. Η θεραπεία με σίδηρο είναι επιβεβλημένο να ξεκινά μετά από συνταγή παιδιάτρου και αυτό γιατί η υπερδοσολογία μπορεί να έχει τοξική δράση στον οργανισμό.
Ο σίδηρος, ανάλογα με την ηλικία και το βάρος του παιδιού, χορηγείται είτε στη μορφή σταγόνων, είτε ως σιρόπι, είτε με τη μορφή κάψουλας. Η καλύτερη απορρόφηση γίνεται με άδειο στομάχι. Για το λόγο αυτό συστήνεται η χορήγηση σε μία ή δύο δόσεις, μισή ώρα πριν τη λήψη του γεύματος. Συχνά όμως προκαλεί στομαχικές διαταραχές και δεν είναι ανεκτός χωρίς τη συνοδεία έστω και λίγης τροφής. Επίσης πολλές φορές μπορεί να χρωματίσει και τα δόντια. Είναι προτιμότερο τότε να χορηγείται μαζί με λίγο χυμό. Σε καμία περίπτωση δεν πρέπει να συγχορηγείται με γάλα, αντιόξινα σκευάσματα και καφεϊνούχα αναψυκτικά γιατί τότε δεν απορροφάται καλά. Η βιταμίνη C βοηθά στην απορρόφηση του σιδήρου και είναι απαραίτητη για την παραγωγή της αιμοσφαιρίνης. Για το λόγο αυτό είναι απαραίτητος ο εμπλουτισμός της διατροφής με τροφές πλούσιες σε βιταμίνη C. Η σιδηροθεραπεία συνεχίζεται ανάλογα με το επίπεδο της έλλειψης για τουλάχιστον τρεις μήνες και συνήθως για 6 με 12 μήνες. Με τον τρόπο αυτό αποκαθίστανται οι αποθήκες σιδήρου. Μετά την αποκατάσταση τα αποθέματα αυτά θα συντηρηθούν με την κατάλληλη διατροφή. Έξι μήνες μετά την διακοπή της θεραπείας το παιδί πρέπει να υποβληθεί ξανά σε εργαστηριακό έλεγχο για να επιβεβαιωθεί ότι δεν υπάρχει υποτροπή της κατάστασης. Η αποκατάσταση των αποθεμάτων σιδήρου στον οργανισμό βελτιώνει την απόδοση σε δοκιμασίες μνήμης, μάθησης και προσοχής καθώς και την απόδοση σε αθλήματα.
Τι πρέπει να τρώνε τα παιδιά
Στις περισσότερες περιπτώσεις η σιδηροπενική αναιμία μπορεί να προληφθεί αν ακολουθηθούν οι παρακάτω οδηγίες:
Όπως προαναφέρθηκε το μητρικό γάλα είναι η καλύτερη πηγή βιοδιαθέσιμου σιδήρου και αυτό γιατί ο σίδηρος του μητρικού γάλατος απορροφάται τρεις φορές καλύτερα από οποιαδήποτε άλλη μορφή σιδήρου. Τα βρέφη στους πρώτους 6 μήνες της ζωής είναι καλό να θηλάζουν αποκλειστικά. Όταν αυτό δεν είναι εφικτό το βρέφος πρέπει να λαμβάνει ένα τροποποιημένο γάλα πρώτης βρεφικής ηλικίας ενισχυμένο με σίδηρο.
Μετά τους 6 πρώτους μήνες της ζωής καλό είναι να συνεχισθεί ο θηλασμός. Σε αντίθετη περίπτωση το γάλα δεύτερης βρεφικής ηλικίας πρέπει να είναι ενισχυμένο με σίδηρο. Μετά τον 6 μήνα η διατροφή του βρέφους πρέπει να εμπλουτισθεί με στερεή τροφή πλούσια σε σίδηρο όπως το κρέας και οι κρέμες δημητριακών με προσθήκη σιδήρου.
Για τους λόγους που αναφέρθηκαν παραπάνω, τα νήπια κάτω τον 2 ετών δεν πρέπει να λαμβάνουν περισσότερα από τρία ποτήρια γάλατος αγελάδας την ημέρα.
Στα παιδιά, καλές πηγές σιδήρου αποτελούν οι παρακάτω τροφές: το συκώτι, το κόκκινο κρέας, το κοτόπουλο, τα ψάρια, ο κρόκος των αυγών, τα όσπρια και ειδικά οι φακές, η βρώμη, το ψωμί ολικής αλέσεως, το σπανάκι, τα βερίκοκα, τα δαμάσκηνα και οι σταφίδες. Ο σίδηρος που είναι καλύτερα απορροφήσιμος περιέχεται στο μητρικό γάλα, το συκώτι, το κρέας και τον κρόκο του αυγού. Ο σίδηρος που περιέχεται στα ενισχυμένα δημητριακά δεν απορροφάται εύκολα. Παρά ταύτα η περιεκτικότητα τους είναι αρκετά μεγάλη ώστε να αποτελούν πολύ καλή πηγή σιδήρου τόσο για τα βρέφη όσο και για τα παιδιά. Η λήψη τροφών με βιταμίνη C ταυτόχρονα με σιδηρούχες τροφές μπορεί να βοηθήσει στην καλύτερη απορρόφηση του σιδήρου.
Παιδιά που δεν τρώνε επαρκώς είναι καλό να λαμβάνουν ένα πολυβιταμινούχο σκεύασμα για να καλύψουν τις αυξημένες ανάγκες τους.
